________________
૩૬.
આનંદઘન પદ - પs
વિભાવ ભાવમાં આવી સંસારમાં રખડતો બન્યો છે. ચેતનની જે આવી દશા થઈ છે તે ચેતનાની સખી સુમતિ યાદ કરી રહી છે પણ તેનું કાંઈ ઉપજે તેમ નથી. અહિંયા ચેતન એવો આત્મા તેની પત્ની ચેતના અને તેની સખી કુમતિ ત્રણે એકજ્યભાવને પામેલા છે તે યાદ રાખવાનું છે.
ગાથા - રમાં (ચંદ્રાપ સમ ભાણ.... આત્માનું જ્ઞાન સ્વરૂપ દર્પણ તુલ્ય છે અને તે ચંદ્ર પ્રકાશની જેમ શીતલ છે. સૂર્યના પ્રકાશને જ્યારે તે ઝીલે છે ત્યારે તેના પડછાયા રૂપ પ્રતિછાયામાં સૂર્ય જેવી આતાપના નથી હોતી. કારણ શીતળતા એ આત્માનો ગુણ છે. સૂર્યના વિમાનો સ્ફટિક રત્નો કે જે પૃથ્વીકાય છે તેના બનેલા છે તેમાં આતાપના ઉપજાવે તેવો આતપ નામ કર્મોનો ઉદય હોવાથી ઋતુ ઋતુ પ્રમાણે તે આતાપ આપે છે. ચેતન એવા આત્મામાં દાહ-પીડા કે આતાપના ઉપજાવે તેવો કોઈજ ગુણ નથી માટે સૂર્યના પ્રકાશની હાજરીમાં તેના પ્રકાશને ઝીલતા માત્ર પડછાયો પડે છે જેમાં આતાપના હોતી નથી.) બાદલભર જિમ દલથિતિ આણીયે - પ્રકૃત્તિ અનાવૃત જાણ... ૨
જેમ સૂર્યના ઉદય અને અસ્ત કુદરતના નિયમ પ્રમાણે ચાલ્યા કરે છે તેમ જીવને જન્મ અને મરણ પણ કર્મના નિયમ પ્રમાણે કરવા પડે છે. સૂર્ય પ્રકાશની ગરમીથી દરિયાના ખારા પાણીનું બાષ્પિભવન થવાની ક્રિયા નજરે ચડતી નથી છતાં તે કિયા સમયે સમયે થઈ રહી છે. સૂર્યની હાજરીમાં પાણીની વરાળ થઈ વાદળા બંધાય છે, તે વાદળા બંધાયેલા જોઈ શકાય છે અને તેજ વાદળાઓ પાછા બુંદ બુંદ રૂપે વરસીને ખારા જલનું મીઠા પાણીમાં રૂપાંતર થઈ ધરતીની પ્યાસને તૃપ્ત કરે છે. વાદળા રૂપે જ્યારે બંધાયા ત્યારે તેમાં પાણી આવૃત હતુ અને તેજ વાદળા જ્યારે વરસે છે ત્યારે તે પાણી અનાવૃતા થાય છે. આમ કુદરતના તંત્રમાં અનાવૃતને આવૃતનું ચક્ર અવિરતપણે ચાલ્યા કરે છે તેમ જીવમાં પણ પુણ્ય અને પાપ પ્રકૃતિના બંઘ અને ઉદય ચાલ્યા કરે છે. પૂર્વમાં બાંધેલા કર્મો પ્રતિ સમયે વર્તમાનમાં ઉદય પામી ખરી રહ્યા છે તો પ્રતિ સમયે નવા નવા કર્મો બંધાઈ પણ રહ્યા છે. આવી રીતે જેમ
વાત્સલ્ય વિનાનો વૈરાગ્ય અહંકાર છે.