________________
૩૪
આનંદઘન પદ - ૫૬
ઘટાવે છે.
જો કે સમ્યગદષ્ટિ આત્માં સ્વમાં જાગૃત હોય છે પણ અવિરતિની અપેક્ષાએ તે ગુણઠાણે શયન અવસ્થા કહી છે. સમાજમાંથી પ્રમાદ નીકળી ગયો છે છતાં આચરણામાં પ્રમાદ રહ્યો છે તેથી તે રૂપ પ્રમાદની અપેક્ષાએ શયન, અવસ્થા કહી છે. એની દશા જાગતો પથારીમાં પડી રહેલાના જેવી છે. .
જે સ્ત્રીનો પતિ પારકે ઘેર ભટકતો હોય તેવી નારીને અબળાની ઉપમા આપીને પહેલે તેમજ ચોથે ગુણઠાણે રહેલ ચેતનાને અહીં સ્પષ્ટ ચેતવણી આપી છે. તેમજ ચોથે ગુણઠાણે સુમતિનું જોર અલ્પ છે. કુમતિનુજ જોર ચાલે છે કારણ કે પતિ વિભાવભાવોમાં રમ્યા કરે છે. એને વિભાવમાં એટલો આનંદ આવે છે કે એ પોતાનું ઘર જ ભૂલી ગયો છે. આવા પતિ ચેતન ઉપર સુમતિ રૂપ પત્નીનું જોર પણ શું ચાલે ?
ઉગવાની અને આથમવાની દિશા એક સરખી હોતી નથી. પૂર્વ દિશામાં ઉગેલો સૂર્ય આથમે છે ત્યારે તે દિશા પશ્ચિમ હોય છે. ઉગવું અને આથમવું એ એક જાતના વ્યવસ્થિતને આધીન હોઈ તે મનુષ્યને નિયમબદ્ધ જીવન જીવવા પ્રેરે છે. કુદરતની જે જે પ્રાકૃતિક રચનાઓ ઘડાયેલી છે તે બધી વ્યવસ્થિત અને નિયમબદ્ધ છે, તે માનવીને ચેતવે છે કે તમે જે માનવ જીવન મળ્યું છે, તે ખાઈ-પીને મોજમઝા કરવા માટે કે અન્યોના પ્રાણને હરણ કરવા માટે નથી મળ્યું પરંતુ તે પોતે પણ સુખ, શાંતિ, સમાધિથી જીવે અને બીજાને પણ તે રીતે જીવવા દે તે માટે મળ્યું છે. “જીવો અને જીવવા દો’ - Live & Let Live એ મનુષ્યનો જીવનમંત્ર હોવો જોઈએ. આનાથી વિપરીત જીવન જીવનારો ઘર્મના નામે દંભ ઉભો કરી પોતાના માનસને દુર અને રાક્ષસી બનાવે છે. દિવસે મળતો સૂર્યનો પ્રકાશ માનવીને સત્કાર્ય કરવા પ્રેરે છે. પૂર્વ દિશામાં ઉગતો સૂર્ય જગતના જીવોને જીવવા માટેનો માર્ગ દેખાડનાર એક દિશા યંત્ર છે અને શશી (ચંદ્ર) વિનાની રાતડી અંધકાર પૂર્ણ હોઈ માનવીને દિશા શ્રવ્ય બનાવી ભટકાવી મારે છે. જેટલા દુર, રાક્ષસી, અધમ કાર્યો થાય છે તે મોટે ભાગે રાત્રે થાય છે અને અંધારામાં થાય છે.
વિવેકની ચરમસીમાએ પહોચેલા આત્માનો અનુભવ પરમ પ્રામાણિક છે, જે અંતિમ છે.