________________
આનંદઘન પદ - પર
૧૫
એ પૃથ્વીપતિ ક્ષેત્રવિજેતા કરતાં, મારે મારા આનંદઘન સ્વરૂપ આત્માનું રાજ તો એવું છે, કે ક્ષેત્રવિજેતા થયા વિના લોકાલોક પ્રમાણ અસીમ આકાશક્ષેત્રને સ્વમાં - સ્વદ્રવ્યમાં શમાવી દે છે. અર્થાતુ કેવળજ્ઞાનમાં લોકાલોક ઝળકે છે. એટલું જ નહિ પણ સાથે સાથે કાળનો પણ કોળિયો કરી જઈ કાળવિજેતા થઈ અનાદિ અનંતકાળને પણ પોતાના પેટાળમાં, ભાવમાં ભરી લે છે - શમાવી લે છે. એટલે કે કેવળજ્ઞાનમાં કાળના કોઈ ભેદ રહેતાં નથી. આમ મારું આનંદઘનનું રાજ, એના કેવળજ્ઞાનથી, ક્ષેત્ર અને કાળ ઉભય વિજેતા છે, જેમાં રાજ ચલાવ્યા વગર સ્વરાજ છે, જે જ્ઞાતસત્તાથી અને વીતરાગ સત્તાથી સમગ્ર બ્રહ્માંડ ઉપર રાજ કરે છે કેમકે ક્ષેત્ર-સમસ્ત લોકાલોક આકાશને પોતાના દ્રવ્યમાં અને કાળ સમગ્રને પોતાના ભાવમાં શમાવી લેવા પૂર્વક એ દેશકાળથી પર માત્ર દ્રવ્યભાવાત્મક બની રહે છે. આમ મારું આ રાજ સ્વરાજ છે, જેમાં મારી સ્વસત્તાનું જ ચલણ છે અને પરસત્તાનો લેશમાત્ર હસ્તક્ષેપ નથી, એવો મારો સ્વસમય, એજ મારું ચિહ્વાનસ્વરૂપી, આનંદઘન સ્વરૂપી આત્માનું પરમસ્વરૂ૫, મારું સ્વરાજ - મારી સ્વસત્તા છે. દુન્યવી ભૌતિક વ્યવહાર કાર્યો, વ્યવહાર ક્રિર્યા, અધ્યાત્મિક ક્રિયાઓ ઘણી ઘણી, ઘણી બધીવાર, ઘણે ઘણે ઠેકાણે કરતો આવ્યો અને કરતો રહ્યો. પરંતુ એ મારા કરવાપણાનો અંત લાવી, કાર્ય-કારણનો અંત કરી મને કૃતકૃત્ય બનાવી સક્રિયમાંથી અક્રિય જે મારા આત્માનું સાચું સ્વરૂપ છે એમાં લઈ જનારી નહિ બની. કારણ કે એ બધી ક્રિયામાં પરક્રિયતા હતી, પાતંત્ર્ય હતું. એ સ્વને ભૂલીને સ્વપ્રતિની સ્વક્રિયતા,
સ્વસક્રિયતા ખોઈને પર વડે પરમાં પર માટે કરાતી પરિક્રિયતા હતી. મારા ષકારકનું પ્રવર્તન બાહ્યમાં પર પ્રતિ હતું. એ હવે સ્વપ્રતિ પરિવર્તિત થતાં હું પર પ્રતિ અક્રિય અને સ્વપ્રતિ સક્રિય એટલે કે પરમાં અક્રિય અને સ્વમાં સક્રિય બનેલ છે, તેથી મારે મન જો કોઈ કાજ હોય, જો કોઈ કાર્ય હોય તો તે માત્ર અને માત્ર મારા સ્વયંના આનંદઘનનું વેદન - આત્માનંદ - સ્વરૂપાનંદનું વેદન જ છે, જ્યાં એવી કૃતકૃત્યતા છે કે કરવાપણું, બનવાપણું કે થવાપણું નથી પણ માત્ર હોવાપણું છે.
આજ દિ’ સુધી આ દેહના સાજ શણગાર, સજાવટ વસ્ત્રાલંકાર આદિથી
વિષયો (રૂપ-રસ-ગંધ-સ્પર્શ-શબ્દ) મૌલિક તત્ત્વ છે. કષાય આગંતુક તત્ત્વ છે.