________________
૧૨
આનંદઘન પદ - પર
શાન ખોટું છે તો વેદન ખોટું એટલે કે સુખદુઃખ રૂપ છે. જો જ્ઞાન સાયું છે તો તે સભ્યનું બને છે જેમાં આત્માનંદ, નિજાનંદ પ્રજ્ઞાનંદ હોય છે અને જ્ઞાન જ પૂર્ણ બને છે તો તે વેદનપૂર્ણ બને છે. જે બ્રહ્માનંદ - પરમાનંદસ્વરૂપ હોય છે. અને ત્યારે ય જ્ઞાનમાં ડૂબે છે અને જ્ઞાન આનંદમાં કળે છે. અન્યથા જ્ઞાન યમાં ડૂબતું હોય છે જેથી જ્ઞયાકારે પરિણમી વિકારી. બનતું હોય છે. જ્ઞાન જ્ઞાનમાં સમાય - આત્મા આત્મામાં કરે છે ત્યારે જ્ઞાનાનંદ • પણાનંદ હોય છે. અને જ્યારે શેય, જ્ઞાન, જ્ઞાતાનો અભેદ ત્રિવેણી સંગમ થાય છે ત્યારે તેમાંથી બ્રહ્માનંદ - પરમાનંદ નિષ્પન્ન થાય છે.
હવે જીવની આ જે પોëની શોધ, પોતાની માંગ, પોતાની ચાહ છે એ સાચી છે પરંતુ તેની ચાલ ખોટી છે. એ પોતાની ચાહની પૂર્તિ ખોટે ઠેકાણેથી ખોટી વસ્તુમાંથી કરવા જાય છે જેથી એની ચાહની પૂર્તિ થતી નથી, તેથી દુ:ખીનો દુ:ખી રહે છે અને પૂર્તિ માટે પ્રયત્ન - પરિશ્રમનો થાક લાગે છે તે પાછો નફામાં. એ આનંદ-સુખ શોધવાના ફાંફા જયાં મારે છે, એ જડ પર વિનાશી પુદ્ગલમાં આનંદ નામનું કોઈ તત્ત્વ જ નથી કે તે જીવને આપીને સંતોષી શકે - તૃપ્તિ પમાડી શકે. આનંદનું મૂળ આત્મપ્રદેશ - આત્મદ્રવ્ય છે ? જે આનંદનો પિંડ છે - આનંદનો નક્કર સમુહ એવો સુખકંદ છે. એ કાંઈ આનંદનો કણિયો નથી પણ આનંદનો ગચ્યો - આનંદનો જામી ગયેલો જથ્થો છે કે જેવો ઘીનો લોંદો હોય છે. એ સુખપિંડ છે. એને આનંદનો ઘન એટલે કે આનંદનો નક્કર solid સમુહ કહ્યો કેમકે એમાં કોઈ Porosity છિદ્રતા હોતી નથી કે અન્ય કોઈ તત્ત્વ એમાં પેસી જાય. એ આનંદઘન એવીતો ઘન-ઘનિષ્ઠ-નક્કર છે કે એમાં અન્ય કોઈ કશું પ્રવેશી શકતું નથી અને એમાંથી આનંદ સિવાય કશું નીકળતું નથી. એ પૂર્ણાવસ્થા છે, જેમાંથી પૂર્ણતા જ પ્રવહે છે અને ત્રણેકાળ તે પૂર્ણ જ રહે છે. અન્યદર્શનના ઋષિઓએ પણ ગાયું છે
ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पूर्णमुदच्यते । पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ॥
પાંચ ઈન્દ્રિયોનો જય હે રાગ-દ્વેષ ઉપરનો વિજય.
