________________
આનંદઘન પદ - ૫૧
રાત્રિ વિલાત એટલે કે વિલય પામતી જાય છે - વિલાતી - વિતતી જાય છે - ઘટતી જાય છે. અંતે વિલાતી વિલાતી બિલકૂલ લય પામી જાય છે, જેના ફલસ્વરૂપ અરુણોદયરૂપ અનુભવ જ્ઞાન પ્રકટે છે. બેભાન - અભાનદશા વિલયા પામતા સુભાન એટલે કે સભાન એવી જાગૃતદશારૂપ સ્વભાવ (સુભાવ) પ્રગટે છે - ઉદિત એટલે ઉદય પામે છે.
અનુભવજ્ઞાન રૂપ અરુણોદય પ્રગટતા અંધારાનું જોર ઓછું થાય છે અને પછી કેવલજ્ઞાનરૂપ સૂર્યનો પ્રકાશ થતાં અંધારું અજવાળું બની જાય છે.
આવી રીતે કેવળજ્ઞાનરૂપ સૂર્ય - ચિદાદિત્ય કે જે લોકાલોક પ્રકાશક એટલે સર્વપ્રકાશક, સ્વ-પર પ્રકાશક, સર્વોચ્ચ પ્રકાશનો પૂંજ ફેલાતા આનન્દના સમૂહભૂત-સુખકંદ-સુખપિંડ એવા પરમાત્મા સ્વામી સ્વયં ચેતના (સમતા)ના ઘરે આવીને તેને પોતાની માનીને સાચ મતે એટલે કે સચમુચ - પ્રત્યક્ષ ખુદ આવીને મળ્યા એટલે કે ચેતન, ચેતના અને ચેતનાકાર્યની - ચિતિની અભેદતા
થઈ.
આધ્યાત્મિક રીતે શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં પદના આ અંતિમ ચરણનું અર્થઘટન કરીએ તો કહી શકાય કે વિભાવદશારૂપ મિથ્યાત્વની રાત્રિના અંધકારના યોગે ચેતન પોતાની ચેતનાને - પોતાના ગુણ વૈભવ - આત્મસંપદાને દેખી શકતો, ઓળખી શકતો નહોતો. પરંતુ કેવળજ્ઞાનરૂપ સૂર્યનો ઉદય થતાં ચિદાદિત્યના જ્ઞાનપ્રકાશના અજવાળામાં ચેતનચેતનાની એક્યતા - તદ્રુપતા - અભેદતા - મિલન સધાયું.
ચોથા અવિરત સમ્યકૃત્વ ગુણઠાણે મતિ-બુત અને હોય તો અવધિજ્ઞાન હોઈ શકે છે. સાતમા ગુણસ્થાનકે મન:પર્યવજ્ઞાન મુનિ હોય તેને પ્રગટે છે. મોહનો - છેવટના લોભમોહનીચનો ક્ષય દશમાં ગુણ સ્થાનકે હોય છે તેથી દશ ગણસ્થાનક પર્યત મોહનીકર્મની અપેક્ષાએ વિભાવદશારૂપ સાત્રિ હોય છે. ઘાતિકર્મની અપેક્ષાએ બારમા ક્ષીણમોહ છઠસ્થ વીતરાગ ગુણઠાણા સુધી વિભાવદશારૂપ રાત્રિ કહી શકાય. બારમેથી તેરમા સયોગી કેવલિ ગુણસ્થાનકે અરોહણ થતાં જ કેવલજ્ઞાન ભાનુનો ઉદય થતાં ચેતનાને એનો શુદ્ધ ચેતન
બુધ્ધ એ જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ છે. વૈરાગ્ય એ મોહનીયનો ક્ષયોપશમ છે.
