________________
આનંદઘન પદ - ૫૧
મમત્વભાવથી સ્વનું વિસ્મરણ કરી પર જડ વિનાશી એવાં પુદ્ગલ એટલે કે દેહ સાથે સંબંધ સ્થાપી દેહમાં આત્મબુદ્ધિ સ્થાપી તેથી દેહાત્મબુદ્ધિના કારણે એ મૂળમાં અદ્વૈત હતો, તે એકસ્વભાવી ચેતન આત્મા બહુસ્વભાવી પુલ સાથે જોડાવાથી અદ્વૈતમાંથી એકમાંથી અનેક થયો. “ોડÉ વહુ શ્યામ” એક એવો એ બહુ બહુ રૂપે પરિણમન પામીને પોતાની પ્રકાશતા - ઉજ્જવલતા. ખોઈ બેસીને શામળો થઈ ગયો અર્થાત્ કર્મની કાલિમાથી કલંકિત થઈ ગયો. માટે જ તેનું ગાણું તાલ વિનાનું બેતાલ, અડાણું બેસુર બની ગયું કેમકે તે ના તો પૂરેપૂરો ચેતન રહ્યો કે ન તો પૂરેપૂરો જડ પુદ્ગલ સંગે જડ બની ગયો. ચેતન, ચેતન મટી જડ જેવો થઈ ગયો તેથી નહિ તો સ્વની સક્રિય વીતરાગતા રહી કે ન તો જડની અદિય વીતરાગતા આવી. ધોબીના કૂતરા જેવી દશા થઈ ગઈ કે ન રહ્યો ઘરનો કે ન રહ્યો ઘાટનો ? બસ ભટક ભટક જ કરવાનું રહ્યું! પુણ્યના ઉદયમાં આનંદનો આલાપ અને પાપના ઉદયમાં દુ:ખનો વિલાપ એવી સુખ દુઃખની વૈત - બેસુરી અવસ્થામાં મૂકાઈ ગયો અને પોતાના ચિરસ્થાયી શાશ્વત નિતાંત અદ્વૈત આનંદાવસ્થાને ગુમાવી દીધી.
જો કે વાસ્તવિકતા તો એ છે કે જીવનું મોલિક સ્વરૂપ આવું બેસણું નથી. જીવના શિવસ્વરૂપમાં તો એના અનંત આત્મગુણો એક સાથે યુગપદ્ અક્રમથી કાર્યશીલ હોય છે તે તેની સુસંવાદિતા આત્મસંપદા છે. આ તો રાજકુમારી ટેકને પરણે એવી હાલત શિવસ્વરૂપ જીવની પુદ્ગલને પરણવાથી એટલે કે પુગલ સાથે જોડાવાથી થઈ છે. કયાં પરમાત્માના કુળનો, અગરૂલઘુ ગોત્રનો, ચૈતન્યજાતિનો નિત્ય પૂર્ણ સ્થિર આનંદસ્વભાવી જ્ઞાનસ્વરૂપી જીવ અને ક્યાં અનિત્ય, અપૂર્ણ, અસ્થિર, જડ બહુ સ્વભાવી પુદ્ગલ ! આ તો ‘કાગડો દહીંથરું લઈ ગયો' જેવો ઘાટ થયો છે. આ અડાણા ગાન-અડાણા-ડહાપણ વગરના આંધળુકિયાં સંબંધો છે.
સંસારના વ્યવહારમાં પણ એવી પરિસ્થિતિ સર્જાતી હોય છે કે ઘરની સ્થિતિ નબળી હોવાથી કે પછી અન્ય કોઈ કારણે ઘરના દીકરાને જયારે કોઈ નાતીલો કે જાતીલો કન્યા આપવા તૈયાર થતો નથી ત્યારે સામસામી કન્યાઓની આપ લેના આચામારચાના - સાટાના - અડાણા સગપણો - સંબંધો બંધાતા
પોતે બીજાઓ વડે છે અને બીજાઓ પોતા વડે છે એમ સમજવું તે દેહભાવ.