________________
આનંદઘન પદ - ૫૧
ચેતન સ્વામીની યાદોમાં - વિચારમાં એવી તો ખોવાઈ ગઈ હતી, તન્મય બની ગઈ હતી કે મને દેશ કાળનું કોઈ સાનભાન જ રહયું નહોતું અને એવાં સમયે જ જાણે મારા સૂરમાં સૂર નહિ પુરાવાતો હોય એવુ સુઘડ - ચતુર બપૈયાનું “પિયુ ! પિયુ !” નું અડાણે - અટાણાનું ગાન-આલાપ શરૂ થયો ! જાણે મારી તન્મયતામાં તાન પૂરાવવા રૂપે દાદ ન આપતો હોય ! વિરહિણી સ્ત્રી પતિ વિરહમાં પતિને યાદ કરતી ઝૂરતી હોય છે ત્યારે બપૈયાના “પિયુ ! પિયુ !” ના ટહુકા એના ઝુરાપા-બળાપામાં વૃદ્ધિ કરવાનું કાર્ય કરે છે.
એજ રીતે ચેતના - સમતા એના સ્વામી ચેતનનું ધ્યાન ધરતી હતી, તેવામાં ચિત્ત-મનરૂપ બપૈયાએ પણ એ ગાન પૂર્વેનો જે આલાપ હોય છે - ચેતનાના ચેતનથી મિલાપ પૂર્વે જે મિલનની તડપન હોય છે તેમાં સાદ પૂરાવ્યો અને તેથી ચેતનાની ચેતનને મળવાની તડપન તલસાટમાં - આજંદમાં - વિલાપમાં ફેરવાઈ ગઈ. ચેતના એટલે કે સમતા મનની સમસ્થિતિ - સ્થિતપ્રજ્ઞતા - ઉન્મની દશા જાળવવા મનને કેળવે છે, તો તેના પ્રતિસાદરૂપે, મન પણ ક્ષયોપશમ ભાવથી સાથ આપે છે અને ચિત્તની સ્થિરતા, ચિરસ્થાયી સમિસ્થિતિ રૂપ વીતરાગતા પ્રગટ ન થાય ત્યા સુધી, ઠેઠ બારમાં ગુણ સ્થાનક સુધી, શુકલ ધ્યનની ધારાએ ચઢી ભાવમનમુકિત મેળવવા લગીનો સાથ આપે છે. એ ચેતના ચેતનાના આત્મમિલનના કેવળદર્શન કેવળજ્ઞાનના ગાનના પ્રારંભ પૂર્વેનો આલાપ છે.
પદના આ ચરણનું અર્થઘટન સ્વાનુભતિસંપન્ન ચિંતક ખીમજી બાપાએ જરા જુદી રીતે કરેલ છે, જે હવે જોઈએ.
• ચિત્ત સાધારણ રીતે અસ્થિર અને ડામડોળ ચંચળ સ્વભાવી હોય છે. ચિત્તમાં કયારેક આનંદના આવર્તી રચાતા હોય છે એટલે આનંદનો આલાપ અપાતો હોય છે તો વળી કયારેક બીજે સમયે ચિત્ત વિલાપ - આજંદ પણ કરતું હોય છે. આવા અડાણા એટલે કે બેસુરા ગાણા ચિત્તને - જીવને કોણ ગવડાવે છે ?
કવિરાજશ્રીનું કહેવાનું આધ્યાત્મિક તાત્પર્ય એ છે કે જીવે - ચેતને
બુદ્ધ ઊંધી જાય અને આત્મા જાગી જાય તો મોહનિદ્રા પૂરી થાય !