________________
આનંદઘન પદ - ૯૯
૩૦૫
વખત ગર્ભ ધારણ કરશે જેનું આદર્શ દષ્ટાંત લક્ષ્મણાજી સાધ્વીજીનું છે. આ માયાને શલ્ય તરીકે જણાવેલ છે. સંસારમાં માનવની જેટલી જાતિ છે તે બધામાં માયા પોતાનું ઘર સમજીને પેસી ગઈ છે અને આ માયાને કારણે જીવ મનુષ્ય ભવમાં જે જે જાતિમાં જાય છે ત્યાં તે તેવા તેવા પ્રકારના ભાવોને ધારણ કરે છે અને તેમાં તે ધર્મ માને છે.
(બમન કે ઘર નહાતી ધોતી) - સંસાર દશામાં માયાને વશ પડેલી ચેતના જ્યારે બ્રાહ્મણને ઘેર ગઈ ત્યારે તેને નહાવા-ધોવામાં ધર્મ માન્યો. કોઈનો સ્પર્શ થાય તો કાયા અસ્પૃશ્ય થઈ ગઈ માટે તરતજ સ્નાન કરી શુદ્ધ થવું. સવારે નદીએ - તળાવે કે કૂવે જઈને સ્નાન કરવું એ વાતમાં એણે ધર્મ માન્યો.
(જોગી કે ઘર ચલી) - સંસારમાં સરકતી માયાને વશ પડેલી ચેતના જોગીને ઘેર ગઈ ત્યાં તેણે રેલીનું રૂપ ધારણ કર્યું. જોગી વર્ગમાં ચેલાયેલી કરવાનુ જોર ઘણું હોય છે. જો અંદરમાં વૈરાગ્ય ઝળહળતો ન હોય તો જોગી જતિને ચેલાએલીની સંખ્યા લગભગ સંસારી જીવની પુત્રપુત્રીની સંખ્યા જેટલુજ કામ કરે છે. આત્માર્થીપણું વિસારી દઈ મહાધીશ બનનારા - તેમાં રસ લેનારા, માન-પૂજાના આકર્ષણમાં ખેંચાઈ જઈ તપ-ત્યાગ અને વેરાગ્યથી ભ્રષ્ટ થનારા માત્ર પોતાની દુકાનદારી જમાવવા ખાતર વેશપલટો કરી પ્રકૃતિના તત્ત્વોમાં રસ લેતા થઈ જાય છે ત્યારે તેનામાં આ થેલીભાવ જાગ્રત થયો છે એમ સમજવું. વિશ્વના ઉદ્ધારનો દાવો કરનાર આ કહેવાતા સંતો - મહાધીશો
જ્યારે મઠ-ગચ્છ-સંપ્રદાય કે વાડાના મોહમાં પડી જાય છે ત્યારે તે ચેલીભાવના ખેલ ખેલે છે. જેમ ઓળખાણ પિછાણવાળા અને કાંઈક નિકટનો સંબંધ ધરાવતા ગૃહસ્થો ભેગા થાય ત્યાર પછી શરૂઆતમાં શરીરની સુખાકારિતા પૂછી પછી તું કેટલુ કમાયો ? કેટલા પૈસા વધ્યા ? કેટલાં પુત્ર પરિવાર વગેરેની પૂછપરછ કરે છે તેમ અહિયા પણ તારે કેટલા શિષ્યો થયા ? વગેરેમાં રસ લેવાતો જોવા મળે છે. તેવીજ રીતે સ્વપક્ષ માન્યતાનો તીવ્ર આગ્રહ અને પર પક્ષને ઉત્થાપવામાં રસ એ બઘાં ખંડન મંડનમાં નિષ્પક્ષપાતી વલણ ન રહેતું હોવાથી તે પણ એક પ્રકારનો જોગીનો ચેલીભાવજ ગણાય. માયાને વશ પડેલી ચેતના જ્યાં જ્યાં સંસારમાં જાય છે ત્યાં ત્યાં કેવા પ્રકારના
જે પોતે પોતાની જાતને નહિ ઓળખે તે બીજાને કેમ કરી ઓળખશે ?