________________
આનંદઘન પદ - ૮૯
૨૩૭
સેવવા પડે. સત્વ ગુણી પ્રકૃતિ પણ છે તો બંધન કારક પણ રજોગુણી અને તમોગુણી પ્રકૃતિને કચડવા માટે તેનો સાધન તરીકે ઉપયોગ જરૂરી છે. એ સાધનમાં સાધ્યબુદ્ધિ નહિ આવી જાય તેની સાવધાની પણ તેટલી જ જરૂરી છે.
સત્તાગત આત્મધર્મ એક છે. અખંડિત છે અને અબાધિત છે. પરંતુ પ્રકૃતિગત ધર્મ આત્મામાં દાખલ થવાથી તેને આત્માની અખંડતાને વેરણ છેરણ કરી ખંડ ખંડમાં વિભાજીત કરી દીધી છે. પ્રકૃતિ ગત ધર્મ એ આત્મા માટે પર ધર્મ છે જે ત્રિગુણાત્મક છે. એટલેજ ખંડિત છે. બ્રિટીશરોએ જેમ ભારતમાં પ્રવેશ કરી ભારતનું ઐચ તોડી નાંખ્ય, ભારતની અખંડ સત્તાને ટૂકડા પાડી ખંડિત કરી નાંખી તેમ પ્રકૃતિ પણ તેવી જ છે. તેણે આત્માની હદમાં પ્રવેશ કરી આત્માની સ્વરૂપ સત્તાનું લીલામ કર્યું છે. પ્રકૃતિની સત્તામાંથી છુટવા માટે સૌ પ્રથમ પુરુષ તેમજ પ્રકૃતિ બંનેને ઓળખવાની જરૂર છે. આત્મરાજાનો સાચો ધર્મ તે છે કે પર રાજ્યની સત્તા તરફ દષ્ટિ ન કરવી. પર પદાર્થ પ્રત્યેની લાલસાને ત્યાગી સ્વસત્તાની હદમાં ઠરીઠામ થઈ શાંતિથી રહેવું. આ મર્યાદાનું જેઓ પાલન કરે છે તેઓજ જિનાજ્ઞાના સાચા પાલક છે અને જિનેશ્વર દેવોના માર્ગમાં સ્થિત છે. પોતાની અખંડિત રાજ્યહદને સુરક્ષિત રાખવી અને પોતાનામાં રહેલા પોતાના આત્માના ગુણધર્મોને અબાધિત રાખવા એ આતમરાજાના રાજ્યનો રાજધર્મ છે - સ્વધર્મ છે. પોતાના રાજયની હદનો અસંતોષ અને પર રાજ્ય તરફ રાગાદિ ભાવે કુદષ્ટિ કરવી - પરપરિણતિમાં રમવું એ આત્માનો પરધર્મ છે અને આવા પરધર્મમાં રહેતા અને રાચતા જીવોને જિનધર્મના વિરાધક કહ્યા છે. આવુ યોગીરાજ આનંદઘનજીનું મંતવ્ય છે, જે શાસ્ત્રસંમત છે. કારણકે આ સંવર પૂર્વકની નિર્જરાનો મોક્ષમાર્ગ છે.
આજ વાતને તેઓએ પંદરમાં ધર્મનાથ ભગવાનના સ્તવનમાં બીજો મના મંદિર આણ નહિ એ અમ કુલવટ રીત જિનેસર” પંકિતથી ઉપસાવી છે. અમારી કુલવટ એટલે કુલમર્યાદા એ છે કે નિરંતર જિનેશ્વર ભગવંતના ચરણ સેવવા એટલે કે ઉપયોગને આત્મઘરમાં સ્થિર રાખવો. પરઘરમાં પુલના ઘરમાં રાગાદિભાવે ઉપયોગને જવા દેવો એ અમારી કુલમર્યાદાનો ભંગ સમજવો.
જે દાનાંતરાય તોડવા પ્રયત્નશીલ થતાં નથી તે લાભાંતરાયનો બંધ કરે છે.