________________
૨૩૬
આનંદઘન પદ
૮૯
માનવીને અંધારામાં રાખવાની ઈશ્ર્વરને જરૂર શું હતી ? આવું જાણંગપણુ કોઈને ન આપતાં એકજ પોતાની પાસે શું કામ રાખ્યું ? તેનો જવાબ આપે છે કે જે સત્-અસત્, ગુણ-અવગુણ, સાચુ-ખોટુ એની પરખ કરવાનું જ્ઞાન જેમાં છે એજ ઈશ્ર્વર કહો કે આત્મા કહો તેનાથી જુદો કોઈ ઈશ્વર આ સૃષ્ટિ ઉપર છે નહિ. અને દેખાતી વિષમતાનું કારણ પ્રત્યેક જીવની પ્રત્યેક ક્ષણની પોતપોતાની નોખી નોખી શુભાશુભ વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિનું સીધું પરિણામ છે.
જીવના પરિણામ, પર એવા પુદ્ગલમાં રાગાદિ ભાવે ગયા એટલે જીવમાં પર પરિણતિ ઉત્પન્ન થઈ અથવા જીવ જેવા સારા કે ખોટા ભાવ કરે છે તેવી ગતિને ઉત્પન્ન કરનાર પ્રકૃતિ સ્વભાવ તેને જીવે પોતાનો માન્યો તે જીવની મોટી ભૂલ છે. એ ભૂલના કારણે જ જીવ પર પરિણતિના ભાવ સેવી બંધાય છે. જીવ જેવા ભાવ કરે તે પ્રમાણે જીવને ગતિ મળે છે. જેવી મતિ તેવી ગતિ. જીવ તે તે ભવમાં રહીનેજ નવા નવા ભવનું આયુષ્ય બાંધે છે તે આયુષ્ય કર્મનો બંધ જીવને પોતાના વિદ્યમાન આયુષ્યના ત્રીજા ભાગે પડે છે જે ત્યારે ન બંધાય તો છેવટે મૃત્યુના અંતર્મુહૂર્ત પહેલા જરૂર નવા ભવનો બંધ પડે છે. તેના વિના જીવ નવી ગતિમાં જઈ શકે નહિ. આ અનાદિથી ચાલ્યો આવતો પ્રકૃતિનો નિયમ છે માટેજ સંત મહાત્માઓ જીવને પોતાના ભાવો સુધારવાનો ઉપદેશ આપે છે જેથી શુભલેશ્યા ટકી રહેતા ગતિ પણ સુધરે. ભાવ સુધારવા વ્રત-તપ-જપ નિયમનો મહાવરો રાખવાનું કહે છે.
સ્વપર રૂપ વસ્તુકી સત્તા, સીજે એક ન દોય; સત્તા એક અખંડ અબાધિત, યહ સિદ્ધાંત પખ હોઈ.....ચેતન..૨.
સ્વરૂપ અને પર રૂપ બે વસ્તુઓજ જુદી જુદી છે. તે બંનેને એક સ્વરૂપવાળી માની લેવી તે મૂર્ખાઈ છે. જેમ પંથ જલ્દી કપાય તે માટે બે ઘોડા પર સવારી કરવાના ભાવ કરવા તે મૂર્ખતા છે, તેનાથી કાર્ય સિદ્ધિ થાય નહિ, તે માટે તો એક ઘોડા પર સવારી કરવામાં આવે તો નિયત થયેલા ગુકામે પહોંચી શકાય. તેમ અધ્યાત્મના માર્ગમાં સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવી હોય તો પુરુષ અને પ્રકૃતિ બંનેના પેંગડામાં પગ ઘાલવાથી. ન થાય. તે માટે તો રાજા-તામસ ભાવોને કચડવા પડે અને સાત્વિક ભાવોને સ્વરૂપના લક્ષ્ય
ધ્રુવતારલા સમ ક્રિય તત્ત્વ એના અસ્તિત્વથી જ મહાન છે.