________________
૧૮
આનંદઘન પદ
-
૮૮
આ વિશ્ર્વની વ્યવસ્થા ઘણી આંટીઘુંટીવાળી જટિલ છે, જેનો તાગ જીવ જલ્દીથી પામી શકે તેમ નથી. દોષો અને ગુણોનું મિશ્રણ જગતમાં જોવા મળે છે, તેના કારણે શુભાશુભભાવોવાળું આ જગત દેખાય છે. આ સંસારમાં ગમે તેટલા જીવો વ્યવહારરાશિમાંથી મોક્ષે જાય તો પણ વ્યવહારરાશિમાં જીવો પૂર્વમાં જેટલા હતા તેટલાજ રહેવાના. આવી વ્યવસ્થા કાયમ માટે રહેવાની.
પરમ તત્ત્વના હાર્દને પામવા માટે દરેક જીવે, ઈશ્વર, જગત અને જીવ આ ત્રણની વિચારણા વારંવાર કરવી જોઈએ. જીવ તત્ત્વનું ચિંતન કરતો નથી એટલે એનામાં અંદરમાં પડેલી ઈચ્છાઓ બહાર આવી આવીને વૃદ્ધિ પામ્યાજ કરે છે. પરિણામે મગજની ગરમી અને અહં પણ વધે છે. ચિંતાઓ તેને બાળ્યા જ કરે છે, પરિણામે મન-વચન અને કાયા ત્રણે બગડે છે. જો તત્ત્વનું ચિંતન ન કરવામાં આવે તો હલકી વિચારસરણીની અસર મન-વચન અને કાયા ત્રણે પર થવાથી માનવીનું જીવન રોગગ્રસ્ત થાય છે. આપદાઓ વધે છે માટે અશુદ્ધ વ્યવહારથી ખૂબ ચેતીને ચાલવાનું આ પદમાં બતાવ્યું છે.
પૂછીયે આલી ખબર નહીં, આયે વિવેક વધાય; મહાનંદ સુખકી વરનીકા તુમ આવત હમ ગાત
પ્રાણજીવન આધારકી હો, ખેમકુશલ કહો બાત... પૂછીચે આલી...૧.
ભાઈ વિવેક, બેન સમતાને હિત શિક્ષા આપતા કહે છે કે કોઈની શાતા, અશાતા, ખબર અંતર પૂછવામાં પણ વિવેકદૃષ્ટિની જાગૃતિ જરૂરી છે. જો ખબર અંતર પૂછતા ન આવડે તો સામી વ્યક્તિનું કાળજુ ઠરતુ નથી પરંતુ ઉકળાટ અનુભવે છે. માટે વગર સમજે કોઈને માઠા કે સારા ખબર અંતર ન પૂછતા તેવા અવસરે મૌન ધારણ કરવામાં વધારે લાભ છે. મૌનતા ધારણ કરવી એ ગુણવાનનું પ્રથમ લક્ષણ છે. “ન બોલ્યામાં નવ ગુણ’” એ નિશ્ચયનય સાપેક્ષ કહેવત છે.
હે બેન સમતા ! તને કોઈ તારા સ્વામીના સ્વઘરે આવવાના ખબર અંતર પૂછે તો તારે તેને કહેવું કે કોઈના પણ ભવિષ્યને જાણવાનું કામ ચૈતન્ય ગુણનું છે. જ્ઞાન ગુણ એ જાણવાનુ કામ કરે છે. હે બેન ! જ્ઞાન ગુણ તારો નથી અને
જો વ્યવહાર ખરેખર વ્યવહાર, તો નિશ્ર્વય ખરેખર નિશ્ર્વય.
