________________
આનંદઘન પદ - ૮૦
૧૭૭
જ્યાં સુધી સાંસારિક સુખોને મેળવવાની તૃષ્ણારૂપ મોહભાવ છે ત્યાં લગી આત્મામાં અજ્ઞાનાભાવ છે. તૃષ્ણા અને અજ્ઞાન બંને સમાંતર ચાલે છે. જ્યાં તૃષ્ણા છે ત્યાં આત્મ સ્વરૂપનું અજ્ઞાન છે અને જયાં સુધી આત્મસ્વરૂપનું અજ્ઞાન છે ત્યાં સુધી તૃષ્ણા છે અને ત્યાં સુધી બંધન છે.
સકલ જગત તેં એંઠવત અથવા સ્વપ્ન સમાન
તે કહીએ જ્ઞાની દશા બાકી વાચા જ્ઞાન. જયાં આત્મા ઓળખાવા માંડે છે ત્યાં તૃષ્ણાઓ ઘટવા માંડે છે. રાગદ્વેષમય અજ્ઞાનભાવોમાંથી આત્મા હટતા, એક પછી એક સ્વપરનું હિત સાધનારી. તત્ત્વદૃષ્ટિઓ સ્વયં ખુલતી જાય છે, અંતરમાં બોધિ બીજને રોપનારા વચનામૃતોને ગ્રહણ કરવાની શકિત પ્રગટે છે. પ્રજ્ઞપનીયતા ખીલે છે. તે પોતાના અંત:કરણમાં અંશ રૂપે આત્મ સુખને અનુભવવું તે સ્વ સંવેદના જ્ઞાન કહેવાય છે કે જેના દ્વારા આત્માના આંશિક સુખને અનુભવીને અનાદિકાલીન આત્માને ભ્રમણામાં રાખનારા વિભાવ ભાવો તેનો ત્યાગ કરો. ક્રોધ, માન, માયા, લોભાદિ અઢાર પાપ સ્થાનકના ભાવો એ મિથ્યા વિભાવભાવ છે જે પ્રગટ દુર્ગતિરૂપ સંસારને આપે છે જયારે દયા, દાન, મૈત્રી, પ્રમોદ, કરૂણા, વાત્સલ્ય, પરોપકાર વગેરેને અધ્યાત્મ શૈલીમાં સમ્યગ વિભાવભાવો ગણવામાં આવ્યા છે જે આત્માને પુણ્યકર્મનો બંધ કરાવી સદ્ગતિ આપે છે. તેને વિભાવભાવ એટલા માટે કહેવામાં આવે છે કે તે ભાવો એ આત્માનું વાસ્તવિક મૌલિક સ્વરૂપ નથી. તે ભાવો પણ વિનાશી છે કારણ કે ઉત્પન્ન થાય છે અને પાછા ચાલ્યા જાય છે જ્યારે મૂળમાં આત્મ સ્વરૂપ તો અવિનાશી છે. અધ્યાત્મ શૈલી શુભભાવોનો વિરોધ કરનાર નથી. પણ તે કાળે જીવની દષ્ટિ ક્યાં હોવી જોઈએ તેના ઉપર ભાર મૂકે છે. એ વિકાસની ગતિના સાતત્યનું સંવર્ધન કરે છે. આત્મ સ્વરૂપને પામવાની દૃષ્ટિ જવલંત ન બને તો શુભભાવ પણ લાંબા કાળ ટકતા નથી અને કદાચ ટકે તો તેમાં અહંકાર આવ્યા વિના રહેતો નથી. અધ્યાત્મ શેલી આ અહંકારની વિરોધી છે.
સામર્થ વધે તો વિશાળી સાદjના કરી શકાય અને ઘટે તો વ્યવહારથી સાધના કરી શકાય.
