________________
૧૮
આનંદઘન પદ - ૮૦
મિથ્યાત્વ અને આત્મા અભાન હાલમાં પ્રગતિ દેખાય તો પણ તે ચક્રગતિ છે જેથી ફરી ફરીને પાછુ ત્યાંજ આવવાનું થાય છે કે જયાં આત્મા પહેલાં હતો. એ ઘાણીમાં જડેલા ડાબલા ચડાવેલા બળદની ગતિ જેવી ગતિ છે. જયાં ગતિ છે પણ પ્રગતિ નથી. કારણ કે જીવે અજ્ઞાન અને મિથ્યાત્વના ડાબલા ચડાવ્યા છે. મિથ્યાત્વ અને અજ્ઞાનકાળમાં સાચું સુખ, ચિર શાંતિ કે સ્થાયી આનંદ મળતા નથી માટે અધ્યાત્મ શૈલી તેને પચ્ચાદ્ ગતિ અથવા ચકલમણ ગતિ તરીકે ઓળખાવે છે. અંદરમાં તૃષ્ણા મોહ, અજ્ઞાન પડેલા છે તો તમારુ તે વખતનું જ્ઞાન અને ધર્મ, વિષય પ્રતિભાસ રૂપ અજ્ઞાન સ્વરૂપ છે. તૃષ્ણા અને મોહ છે ત્યાં સુધી ગાડી અધ્યાત્મના પાટા પરથી ઉતરી ગયેલી છે એમ માનવું.
આત્મ પરિણત જ્ઞાનમાં આત્મા અનુભવાયેલો હોય છે એટલે બાહ્ય પ્રવૃત્તિ કાલે પણ શોપયોગ ન હોવા છતાં શાદ્ધ પરિણતિ પ્રગટેલી હોય છે કારણ કે બાહ્યપ્રવૃત્તિકાલે પણ મિથ્યાત્વ મોહ અને અનંતાનુબંધી કષાયનો લયોપશમ વર્તે છે. આત્મ પરિણત જ્ઞાનમાં આખો સંસાર રૂપે અને વિશદ્ધ એવો આત્મા ઉપાદેય રૂપે માન્ય કરાયો છે - દઢ થયો હોય છે.
જ્યારે તત્વ સંવેદના જ્ઞાનમાં વૃત્તિની સ્વસ્થતા અને કષાયોનો ઉપશમ વર્તે છે. આત્મા શાંત રસ વેદે છે અને ત્રણ કષાયની ચોકડીના ક્ષયોપશમથી પ્રાપ્ત થયેલ વિશુદ્ધિ પ્રત્યેક પળે વર્તતી હોય છે.
યોગીરાજ અહિંયા આ તત્ત્વ સંવેદના જ્ઞાનને પામવા દ્વારા ભામક એવા વિભાવભાવોને છોડવાની વાત કરે છે.
સમતા ચેતન પતિકં ઈણ વિધ, કહે નિજઘરમેં આવો
આતમ ઉચ્છ સુધારસ પીયે, સુખ આનંદ પાવો.૪. સમતા પોતાના સ્વામીને કહે છે કે હે નાથ ! ભ્રામક એવા વિભાવભાવોને છોડીને તમારા પોતાના ઘરમાં પાછા પધારો. પારકા ઘરમાં જવાનું હવે છોડી દો. ઉપર કહેલી સમજણપૂર્વકના જ્ઞાનથી આદરેલી ધ્યાનવિધિ દ્વારા હે સ્વામિન તમે જરૂર આત્મઘરમાં પધારી શકશો. આત્મા ઉચ્ચ એટલે અમૃતરસનો સાગર
ભકિતયોગમાં ભક્ત પોતાને ભગવાનનો દાસ સમજે એ સ્થિતિ દાહોડહમની છે.
