________________
આનંદઘન પદ - ૭૬
૧૪૯
ભાવો ભરેલા છે જ્યાં રહેલા જીવને સદાને માટે પીછેહઠ કરવી પડે છે. આગેકૂચ થઈ શકે એવુ ત્યાં કશુજ નથી. આ માયા-મમતાના પ્રભાવે પ્રાણી અનંત કાળા નિગોદમાં રખડે છે. એક સ્વાસમાં ૧૦થી અધિક જન્મ મરણ કરે છે, એક શરીરમાં અનંતાની સાથે રહેવું પડે છે, સાથે જ આહાર-વિહાર-વિહાર કરવા પડે તેવી ત્યાં લાચાર પરાધીન સ્થિતિ હોય છે.
જ્યારે ઈતિ એટલે ઈ - આ તરફ • અહિયા મારા ઘરે હે સ્વામિન્ ! ઋજુતા એટલે સરળતા, નમ્રતા-મૂદુતા એટલે કોમળતા એ આપના પોતાનાજ કુટુંબી છે. આર્જવ અને માર્દવ આ બે ગુણો એટલા મહાન કે જેના દ્વારા જીવ દાનવમાંથી માનવ બને છે, જેમાંથી સજજન બને છે, સગીમાંથી વિરાગી બને છે, ભોગીમાંથી ત્યાગી બને છે, પ્રમાદીમાંથી અપ્રમાદી બને છે. આ બંને ગુણો દ્વારા સાચા જીવનની શરૂઆત થાય છે. બીજા બધા ગુણોની ખીલવણી કરવામાં આ ગુણો ઘણો મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.
હે સ્વામિન! અહિયા આપણા ઘરે આશા, તૃષ્ણા, લોભ અને ક્રોધ નથી પણ શાંતતા, દાંતતા અને સંતોષ આપણા ઘરને શોભાવી રહ્યા છે. શાંતતા કષાયના તાપાગ્નિને બુઝાવે છે. દાંતતા એ ઈન્દ્રિયોનું દમન કરે છે. વિષયો તરફ વારંવાર દોડતી ઈન્દ્રિયો ઉશ્રુંખલ બની આત્માનો વિનાશ નોંતરે છે. દાંતતા એ ઉન્માર્ગગામી બનેલી ઈન્દ્રિયોને માર્ગમાં જકડી-પકડી રાખે છે. સંતોષ ભાગ્યાનુસારે જ્યારે જે મળ્યું તેમાં તૃપ્તિ અને આનંદ મનાવે છે. જે તૃષ્ણાની તાણ અને વધુને વધુ મેળવવાની દોટ, હરિફાઈથી બચાવે છે. સમતા કહે છે કે હે સ્વામિન્ ! આ બધા ગુણો એજ આપની શોભા છે, આત્માનો ભવ્ય વિલાસ ગુણ વિલાસ - ચિવિલાસ છે, પ્રેમના ઝરણા છે. આ બધા ગુણોજ વૈરાગ્યકળાને વિકસાવી વીતરાગી બનાવી મુક્તિ અપાવનારા છે.
આનંદઘન મહારાજા મમતાના ઘરમાંથી નીકળી પોતાના સ્વભાવમાં સ્થિતપ્રજ્ઞ બની પોતાના આત્માને પરમાત્મા બનાવવા પુરુષાર્થને ખેડી રહ્યા છે. પ્રતિપળની જાગૃતિથી એમનો આત્મા પરમાત્મભાવ તરફ પ્રયાણ કરી રહ્યો છે.
પર્યાય અને ગુણ એ પણ દ્રવ્ય એવા આત્માનાજ છે પરંતુ પરિણમન સ્વતંત્ર છે.
