________________
૧૫o
આનંદઘન પદ - ૭૬
આવી રીતે ઉત અને ઈત શબ્દો પ્રયોજી સામ સામી સરખામણી કરી મમતાના ઘરમાં શું છે અને અહિંયા મારે ત્યાં શું છે તેનું યથાર્થ ચિત્ર સમતાએ ચીતરી બતાવ્યું અને એ બંને ચિત્રો પૈકી વિવેક બુદ્ધિથી જે આદરણીય - ઉપાદેય જણાય તેનો સ્વીકાર કરવાની સૂચના આપી. માધ્યસ્થ દૃષ્ટિથી વિવેકપૂર્ણ વિચારણા કરતા સમતાની વાત સાચી જણાઈ અને તેથી ચેતનરાજ સમતાના ઘરમાં આવીને રહેવા ઉદ્યમવંત બનવા લાગ્યા.
આ પદમાં ત્રીજી ગાથામાં માન અને માયા કષાયને ડુંબની જાતિમાં ખપાવી છે. ડુંબ નામની એક મનુષ્યોની હલકી જાતિ છે જેમનું કામજ માયા, કપટ અને છલતાવાળું છે. સંચાને જુઠમાં કેમ ખપાવવુ તે તેમનો ધંધો હોય છે. આવા હલકા કામો કરનારી ડુંબ નામની મનુષ્યની એક જાતિ છે તે અગાઉના સમયમાં પણ હતી અને આજે પણ છે. શ્રીપાલ-મયાણાના ચારિત્રમાં ધવલ શેઠના પ્રસંગમાં આ ડુંબ જાતિનો ઉલ્લેખ આવે છે. ધવલે શ્રીપાળની હલકાઈ કરવા આ ડુંબ જાતિના લોકોને ચડાવ્યા અને પછી થાણા બંદરે રાજાની આગળ તે ડુંબ જાતિના લોકો આવીને રાજાની આગળ પોતાનું પોત પ્રકાશતા વારાફરતી કહેવા લાગ્યા એક કહે આતો મારો દીકરો છે, અમે એના માતાપિતા છે, આ ઊભી છે તે તેની પરણેતર છે. બીજો કહે આ શ્રીપાલ તો અમારો જમાઈ છે, અમે એના સાસુ-સસરા છીએ. આ જાત હલકી હોવાને કારણે તેમને આવું દંભ કાર્ય - કપટ કરતા શરમ સંકોચ થતો નથી.
5
.
બુદ્ધિથી અરૂયી તત્ત્વ સમજી તો શકાય છે યા પકડી શકાતું નથી. અરૂયી તત્વ બુદ્ધિથી નહિ યહા શુદ્ધિથી વડાય છે.
જે કારણ કાર્ય રૂપે પરિણમે તે ઉપાદાન છે.
