________________
આનંદઘન પદ -
૪
પદ - ૭૪
યાં. III
(રાગ - વસંત) યા યુવુદ્ધિ ગુનરી વન નાત, નદી રીને ચેતન જ્ઞાન ત. II લા. In कुत्सित साख विशेष पाय, परम सुधारस वारि जाय. ॥ યા. ll जीया गुन जानो और नाही, गले पडेंगी पलकमाहि. ॥ रेखाछेदे वाहिताम, पढीय मीठी सुगुणधाम. ॥
યા. IIઝા ते आगे अधिकेरी ताही, आनन्दघन अधिकेरी चाही. || યા. III
યા કુબુદ્ધિ કુમરી કીને જાત, જહાં રીજે ચેતન જ્ઞાન ગાત... ૧
આ પદમાં કુમતિ કોણ છે ? અને કેવી છે ? તેણે કેવાં કેવાં માઠાં પરિણામો નીપજાવ્યા છે તેનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. આત્મભાવથી વિપરીત વર્તન કરાવનાર મલિન ભાવવાળી અશુદ્ધ ચેતનાને કુમારીકાની ઉપમા આપી તેની ઓળખાણ કરાવતા કહે છે કે હે કુબુદ્ધિ તું છે કુમરી, તારી માતા માયાદેવી છે, તારા પિતા મોહરાજા છે તેની તું દીકરી છે. આ તારા જાતિ કુળ વંશ સહિતનું સાધુ સંતો, ધર્મી, અધર્મી, રાજા-રંક-શેઠ-શાહુકાર ઉચ્ચ-નીચના કુળના નર-નારી બધામાં રહેલી છે. તે કોઈને છોડડ્યા નથી, તારો સ્વભાવ ભારે મીજાજી છે, ક્રોધી, માની, માયાવી, લોભી એવી તારી પ્રકૃતિ રાજસી, તામસી. છે, દેવ, ગુરુ, ધર્મની વિરાધક, સવ્યવહારાચરણનો અભાવ કરનાર, ચિત્તના ભાવોને દુષિત કરનાર તું છે, તારા પ્રભાવે જીવો હીન વિચાર ધરાવનાર છે.
(જહાં રીજે ચેતન જ્ઞાન ગાત) - તું જેના પર રીઝે છે, ખુશી દર્શાવે છે, એ ચેતન તારી પાછળ ઘેલો બની જાય છે અને તારા ગાણા ગાતો થઈ જાય છે. બુદ્ધિ એ પ્રકૃતિનું સર્જન છે અને તે ઈન્દ્રિય જ્ઞાન છે જ્યારે ચેતન અતીન્દ્રિય, જ્ઞાની છે.
કુત્સિત સાખ વિશેષ પાય, પરમ સુધારસ વાહી જાય.૨. વર્તમાનકાળમાં જીવોમાં કુત્સિત સાખ એટલે અસભ્ય વર્તન દારૂ, માંસ
છે : કર્તાપણું છે ત્યાં ક્રિયા છે અને ક્રિયા છે ત્યાં કર્મબંધ છે.
