________________
આનંદઘન પદ - ૭૪
૧૪૧
ભક્ષણ, જુગાર, શિકાર, ચોરી, પરદારાગમન, વ્યભિચાર, જૂઠ, ચોરી, અભક્ષ્ય ખાનપાન, વિશ્વાસઘાત આદિ કુશીલતા સારા કુળોમાં પણ જોવા મળે છે. આનંદઘનજીના કાળમાં પણ ખરાબ આચરણ, જુલ્મી પ્રવૃતિ, વટાળ પ્રવૃત્તિ, બળાત્કાર, ધર્મ-ધર્મ વચ્ચે દ્વેષભાવ વગેરે ઘણું હતું. આવું માનસ જોયા પછી આ પદમાં તેમને પોતાના ઉદ્ગારો કાઢ્યા છે -
કુબુદ્ધિ એટલે સત્યાસત્યનો વિચાર કરવાવાળી વિવેકજ્ઞાન દષ્ટિનો અભાવ. આ કુબુદ્ધિ જેનામાં પેસે છે તેના કુળવંશનો વિનાશ સર્જે છે. ચેતન પોતે પરમાત્માની પતિ-કુળ અને વંશનો છે, તેની સાખ એટલે આબરૂ એ છે કે તે પરમ શાંત સુધારસનો સાગર છે. આવો પણ ચેતન બુદ્ધિ જન્ય જ્ઞાન કે જે ખરેખર અજ્ઞાન છે, મહા અનર્થ કરનાર છે તેના પર વારી જઈ એટલે ઓવારી ગયો છે, તેનો પ્રશંસક બન્યો છે. આ બદ્ધિ જેનામાં દેખાય તેના ગાણા ગાતા તે થાકતો નથી. એ બુદ્ધિના ગુણમાં ઓવારી ગયો છે એટલે જ તે પોતાના પરમ સુધારસ ધામને ખોઈ બેઠો છે - અમરતા ગુમાવી બેઠો છે અને તેથી જ ચારગતિ રૂપ ઊંચા નીચા ઘરોમાં અનંતીવાર જન્મ પામી આયુષ્યરૂપી ચપ્પણિયામાં વિષયસુખની ભીખ માંગતા અચકાતો નથી અને ફરી ફરી મરણને શરણ થવામાં હીણપત માનતો નથી.
જીયા ગુન જાનો ઔર નાંહિ – ગલે પડેગી પલક માંહિ૩.
અરે ચેતન ! તારો ગુણધર્મ જીવમાંથી શિવ થવાનો છે જ્યારે બુદ્ધિ એ. પ્રકૃતિની પેદાશ છે અને પ્રકૃતિ એ વિનાશી ગુણ ધારક છે. જો તું જરાપણ કડકાઈ બતાવીશ તો પલવારમાં તે તારાથી વિરુદ્ધ થઈ જશે અને તારું ગળુ પકડતા એને લાજ શરમ નહિ. આને માટે એનાથી છેટા રહેવું એજ સાર છે. તું વિશુદ્ધ જ્ઞાન સ્વરૂપી છો પણ ક્ષણક્ષણમાં પલટો મારે તેવો બુદ્ધિ સ્વભાવી તું નથી.
જેમ કુભાર્યા હોય તે પોતાના ચાર પાસે મીઠી-મીઠી વાતો કરે પણ કોઈ એનો સાચો પરિચય આપે તો તેને સામે વળગે છે, ઝઘડો માંડે તેવી છે. તેનો સ્વભાવજ કલેશ કરવાનો છે. વાદ-વિવાદ, વિખવાદ-વિતંડા-ચર્ચાજલ્પતર્ક-યુતિ દ્વારા તે કલેશનું વાતાવરણ સર્જે છે. એક વખત જીવે પોતાની વાત
ધર્મ એજ સાચું ધન છે જે પરલોકમાં સાથે આવે છે.