________________
૧૨
પ્રથમ પ્રકાશ અને મોક્ષ લક્ષ્મીનું મૂળ મંત્ર, અને તંત્ર વિનાનું વશીકરણ છે. પ.
વિવેચન–આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિ કાંઈ આ દુનિયામાં ઓછી નથી. અથવા જન્મ, જરા, મરણ, રોગ, શોક, સંગ, વિયોગ વિગેરે દુઃખ કાંઈ આ દુનિયાના જીવોને ઓછા હેરાન કરતાં નથી. આ સર્વ વિપત્તિઓ જ છે. અને તેથી જ તેને મનુષ્યથી શુન્ય પણ નાના પ્રકારની વલ્લીઓની ગાઢ જાળવાળી અટવીની ઉપમા આપી શકાય. આ વિપત્તિરૂપ અટવીને કાપી નાખવા માટે યોગને તીક્ષણ પરશુ યા કુહાડીની ઉપમા લાયક છે. અર્થાત્ કુહાડાથી ગમે તેવા ગાઢ ઝાડીવાળા અરણ્યને પણ કાપી શકાય છે.
બીજી ઉપમા વશીકરણની છે. વિષય સુખના લાલચુ છે સ્ત્રીઓને સ્વાધિન કરવા માટે મંત્ર તંત્ર અને જડીબુટીની સેવના કરે છે. તેને આચાર્યશ્રી કહે છે કે આ ક્ષણિક પણ મહા દુઃખ આપનાર સ્ત્રી સંબંધી સંગ યા સુખ એ લાંબે વખત ટકી નહિ રહે, અને તે અંગે મેળવવા મંત્ર તંત્રાદિના પ્રયાસમાં ઉતરવું પડે છે, અને તે પણ સિદ્ધ થાય કે ન પણ થાય. ત્યારે તમે અક્ષય અને મહા સુખ આપનાર નિવૃત્તિ (મોક્ષ) રૂપ (શ્રી) લક્ષ્મી (અથવા સ્ત્રી) ને સ્વાધિન કરવાનો પ્રયત્ન કરે. તેમાં નથી મંત્રનું કામ, નથી તંત્રનું કામ, નથી જડીબુટીનું કામ, પણ એક યોગના અવલંબનથી જ તે નિરંતરનું સુખ તમને મળી શકશે.
भूयांसोपि हि पाप्मानः, प्रलयं यांति योगतः ।
चंडवाताद् धनघना, घनाघनघटा इव ॥६॥ જેમાં પ્રચંડ પવનથી ઘણી ઘાટી પણ વાદળાની ઘટા વિખરાઈ જાય છે, (નાશ પામે છે) તેમ યુગના પ્રભાવથી ઘણાં પાપ હોય તે પણ તેને પ્રલય (નાશ) થઈ જાય છે.
અહિં કઈ શંકા કરશે કે ઘણા પણ એક ભવનાં કરેલાં પાપ હોય તો તેને યોગથી નાશ થઈ શકે. પણ ઘણું ભવનાં કરેલાં પાપ હોય તે શું તે વેગથી હડી શકે ખરાં? એને ઉત્તર આપે છે –
क्षिणोति योगः पापानी, चिरकालाजितान्यपि। . प्रचितानि यथैधांसि, क्षणादेवाशुशुक्षणिः ? ॥ ७॥
