________________
ત્રણે નાઠીએામાં વાયુસંચારનું સામાન્ય ફળ કહે છે, ૨૪૭. સૂર્યનું સ્થાન છે. બેઉની મધ્યમાં રહેલી નાડીને સુષુષ્ણ કહે છે ને તેમાં શિવ સ્થાન છે (મેક્ષ સ્થાન છે.) ૬૧. ત્રણે નાડીઓમાં વાયુસંચારનું સામાન્ય ફળ કહે છે.
इडा च पिंगला चैव सुषुम्णा चेति नाडिकाः। शशिसूर्यशिवस्थानं वामदक्षिणमध्यगाः ॥ ६१ ॥ पीयूषमिव वर्षन्ती सर्वगात्रषु सर्वदा।। वामामृतमया नाडी सम्मताभीष्टमूचिका ॥ ६२ ॥ वहन्त्यनिष्टशंसित्री संहंत्री दक्षिणा पुनः।
सुषुम्णा तु भवेत्सिद्वि-निर्वाणफलकारणम् ।। ६३ ॥ શરીરના સર્વ ભાગમાં નિરંતર જાણે અમૃત વરસાવતી હોય, તેમ અભીષ્ટ (મનેઈચ્છિત) કાર્યને સૂચવવાવાળી ડાબી નાડિને અમૃતમય માનેલી છે. તેમજ વહન થતી જમણી નાડિ અનિષ્ટ સૂચન કરવાવાળી અને કાર્યને નાશ કરવાવાળી છે તથા સુષષ્ણુ નાડી અણિમાદિ આઠ મહા સિદ્ધિઓ તથા મેક્ષ ફળના કોરણરૂપ છે. ૬૨-૬૩
વિવેચન–સુષુણ્ણા નાડિમાં મેક્ષનું સ્થાન છે; આઠ સિદ્ધિઓ અને મોક્ષનું કારણ છે, આ કહેવાનો આશય એ છે કે સુષુણ્યા નાડિમાં ધ્યાન કરવાથી ઘણા થોડા વખતમાં એકાગ્રતા થવા પૂર્વક લાંબા વખત પર્યત તે ધ્યાનસંતતિ બની રહે છે અને તેથી ચેડા વખતમાં વધારે કર્મોને ક્ષય કે નિર્જરા મેળવી શકાય છે, આ કારણથી તેમાં મેક્ષનું સ્થાન કહેલું છે. તેમજ સુષષ્ણા નાડિમાં પવનની ઘણી મંદગતિ હોય છે તેથી મનપણ ઘણું સહેલાઈથી સ્થિર થાય છે. મન તથા પવનની સ્થિરતા થતાં સંયમ ઘણી હેલાઈથી સાધી શકાય છે. ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ એકજ સ્થળે કરવામાં આવે તેને સંયમ કહે છે. આ સંયમ સિદ્ધિઓનું કારણ છે, માટે જ સુષણ નાડિ મેનું કે સિદ્ધિઓનું કારણ છે એમ કહેવામાં આવ્યું છે.
આ શ્લોકમાં નાડિ વહનનું સામાન્ય ફળ બતાવવામાં આવ્યું છે, પણ તે નાડિને ઉદય કયારે હાય, કેવી રીતે થયો હેય, ને
