________________
૨૪૬
પંચમ પ્રકાશ. મંડળમાંથી નીકળે છે ત્યારે તેને મૃત્યુ કહે છે, માટે તે બેઉનું ફળ જ્ઞાની પુરૂષે તેવું જ કહે છે. ૫૮.
વિવેચન–તાત્પર્ય એવું છે કે જ્યારે વાયુ પુરકરૂપે મંડળમાં પ્રવેશ કરે છે (નાસિકાની અંદર લેવાતે હોય) ત્યારે જે કોઈ પ્રશ્ન કરે કે કાર્યને પ્રારંભ કરે છે તે કાર્ય સિદ્ધ થાય છે અને જ્યારે રેચક રૂપે મંડળમાંથી બહાર નીકળે ત્યારે કોઈ પ્રશ્ન અથવા પ્રારંભ કરે છે તે કાર્ય સિદ્ધ થતું નથી. ૫૮.
ઈડાનાડિને માર્ગે પ્રવેશ કરતા વાયુનું શુભાશુભ અને
મધ્યમપણું બતાવે છે. पदोरिंद्रवरुणौ विशंतो सर्वसिद्धिदौ ।
रविमार्गेण निर्या तौ प्रविशंतौ च मध्यमौ ॥ ५९॥ ચંદ્ર માગે (ડાબી નાસિકાને માગે) પ્રવેશ કરતાં પુરંદર અને વરુણ વાયુ સર્વ સિદ્ધિને આપે છે અને સૂર્ય માર્ગો (જમણી નાસિકાને માગે) નીકળતા અથવા પ્રવેશ કરતા તે બેઉવાયું મધ્યમફળ આપનાર છે.
વિવેચન–ડાબી બાજુના નસકેરાને ચંદ્ર યા ઈડાનાડિ કહે છે અને જમણી બાજુના નસકેરાને પિંગલા યા સૂર્ય નાડિ કહે છે ડાબી નાડિમાં પુરંદર અને વરૂણ વાયુ પ્રવેશ કરતા હોય એ અવ, સરે પ્રશ્ન યા કાર્યને પ્રારંભ કરનારને તે કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે અને તે વાયુ સૂર્ય નાડિમાંથી નિકળતે કે પ્રવેશ કરતે હોય ત્યારે પ્રશ્ન કરનારને યા કાર્ય પ્રારંભ કરનારને મધ્યમ ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે.
दक्षिणेन विनिर्यान्तौ विनाशायानिलानलौ । निःसरन्तौ विशन्तौ च मध्यमावितरेण तु ॥ ३० ॥ જમણું નાસિકામાંથી નીકળતા પવન અને દહન વાયુ દરેક કાર્યના વિનાશને માટે થાય છે અને ડાબી નાસિકામાંથી નીકળતા કે પ્રવેશ કરતા તે વાયુ મધ્યમ ફળ આપે છે. ૬૦.
નાડીઓનાં લક્ષણ બતાવે છે. ડાબી બાજુએ રહેલી નાડીને ઈડાનાડિ કહે છે ને તેમાં ચંદ્રનું સ્થાન છે. જમણી બાજુએ રહેલી નાડીને પિંગલા કહે છે ને તેમાં
