________________
ચતુર્થ પ્રકાશ.
કાયોત્સર્ગાસન. પ્રારંવિતિયુગદ્ર-ભૂચિયાસિતકા વા स्थानं कायानपेक्षः यत् कायोत्सर्गः स कीर्तितः ॥१३३।। બને ભુજાઓને નીચી લટકતી રાખી, ઉભા અથવા બેઠાં કાયાની અપેક્ષા રાખ્યા વગર રહેવું તેને કાર્યોત્સર્ગ આસન કહે છે. ૧૩૩. - આ આસને તે એક દિગમાત્ર બતાવ્યાં છે પણ બીજા અનેક આસને છે છતાં –
जायते येन येनेह विहितेन स्थिरं मनः । तत्तदेव विधातव्य-मासनं ध्यानसाधनम् ॥ १३४ ॥
જે જે આસન કરે કરી મન સ્થિર થાય, ધ્યાનના સાધનભૂત તે તે આસને જ કરવાં. આંહી અમુક આસન જ કરવું જોઈએ તે કાંઈ આગ્રહ નથી. સુખપૂર્વક લાંબે કાળ ચિત્ત સમાધિમાં બેસી શકાય તે આસન કરવા લાયક છે. આ સર્વ આસનેમાંથી તેવું પિતાને ગ્ય કેઈ પણ આસન કરવું. ૧૩૪.
सुखासनसमासीनः सुश्लिष्टाधरपल्लवः ।। नासाग्रन्यस्तदृग्द्वंद्वो दंतैर्दैतानसंस्पृशन् ॥ १३५ ॥ प्रसन्नवदनः पूर्वा-भिमुखो वाप्युदङ्मुखः । अप्रमत्तः सुसंस्थानो ध्याता ध्यानोद्यतो भवेत् ॥ १३६ ॥
લાંબા વખત સુધી સુખે બેસી શકાય તેવા આસને બેસી પવન બહાર ન જાય તેવી રીતે મજબુતાઈથી બને હોઠો બંધ કરી નાસિકાના અગ્ર ભાગ ઉપર અને દષ્ટિ સ્થાપન કરી, ઉપરના દાતેની સાથે નિચેના દાંતને સ્પર્શ ન થાય તેવી રીતે દાંતને રાખી. [દાંતની સાથે દાંત લાગવાથી મન સ્થિર થતું નથી રજે, તમે ગુણરહિત કુટીના વિક્ષેપો વિનાનું પ્રસન્ન મુખ કરી, પૂર્વ સન્મુખ યા ઉત્તર સન્મુખ બેસી [અથવા જીનેશ્વરની પ્રતિમા સન્મુખ બેસી) અપ્રમત્ત અને શરીરને સરલ (સિધ્ધ) યા મેરૂદંડને અકકડ રાખી ધ્યાતાએ ધ્યાન કરવા માટે ઉદ્યમવાનું થયું. ૧૩૫-૧૩૬. इति आचार्य हेमचद्रविरचिते योगशास्त्रे मुनिश्री केशर.
विजयजीगणिकृत बालावबोधे चतुर्थः प्रकाशः
