Page Text
________________
ચતુર્થ પ્રકાશ - વિવેચન-જેમ સર્વ પાપનું મૂળ હિંસા છે. કર્મોનું મૂળ મિથ્યાત્વ છે, ગોનું મૂળ ધાતુક્ષય છે, તેમ સર્વ અપરાધોનું મૂળ લભ છે અહો ! આ પૃથ્વી ઉપર લાભનું એકછત્ર સામ્રાજ્યપણું! કે વૃક્ષે પણ નિધાન પામીને પિતાના મૂળ વડે તેને દાબી રાખે છે. દ્રવ્યના લાભથી પિતાનાં પૂર્વનાં નિધાન ઉપર પંચેન્દ્રિયાદિછે પણ મૂચ્છથી ઉત્પન્ન થાય છે. સર્પ, ઉંદર, ગ્રહગેધા, પિશાચ પ્રેત, ભૂત, અને યક્ષાદિકે પણ નિધાન ભૂમિ ઉપરથી લેભથી ફર્યા કરે છે. આભૂષણ, ઉદ્યાન, અને વાપિકાદિકમાં મોહ પામેલા દે મરીને ત્યાંજ ઉત્પન્ન થાય છે. ક્રોધાદિકને વિજય કરી, ઉપશાંત મેહપણું પામેલા યતિઓ પણ લેભના અંશથી તેવી ઉચ્ચ સ્થિતિથી નીચા પડે છે. ધનના લાભથી એક માંસના અભિલાષી કુતરાઓની માફક સગા ભાઈઓ પણ લડે છે. ગ્રામાદિકની સીમાના લેભને ઉદ્દેશીને દયા રહિત થઈ મોટા રાજાઓ પણ આપસમાં લડે છે. મોટું આશ્ચર્ય છે કે, આ લેભરૂપ ખાઈને જેમ જેમ પૂરવાની મહેનત કરાય છે તેમ તેમ તે પુરાવાને બદલે ઉંડી જતી જાય છે. પાણીથી જેમ સમુદ્ર પૂરી શકાતું નથી, તેમ ત્રણ લોકના રાજ્યથી પણ આ લોભ સમુદ્ર પૂરાતે નથી. ભજન, આછાદનાદિ વિલાયક અનંત વિષયને અનુભવ આજ પર્યત કર્યો પણ હજી લોભને એક અંશ પણ પૂરાયો નથી. આ સર્વ શાસ્ત્રોનું પુનરાવર્તન કરી મેં તે એ નિર્ણય કર્યો છે કે, લોભને છે કરવા માટે બુદ્ધિમ ને એ યત્ન કરવો જોઈએ, કષાય જીતવાના ઉપાયને સંગ્રહ કરી કહે છે.
क्षांत्या क्रोधो मृदुत्वेन मानो मायाजवेन च। लोभश्चानोहया जेयाः कपाया इति संग्रहः ॥ २३ ।'
ક્ષમાએ કરી ક્રોધને, નમ્રતાએ કરી માનને, સરલતાએ કરી માયાનો, અને અનિચ્છાએ (સંતેશે) કરી લોભને જય કરે. આ પ્રમાણે સર્વ કષાયને જીતવાનો સંગ્રહ બતાવ્યું. ૨૩. ઇક્રિય જય કર્યા સિવાય કષાયને જય ન થાય તે વિષે
विनेंद्रियजयं नैव कषायान् जेतुमीश्वरः । हन्यते हैमनं जाडयं न बिना ज्वलितानलम् ॥ २४ ॥
| SR No. | 006022 |
| Book Title | Yogshastra |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Kesharsuri |
| Publisher | Balchand Sakarchand Shah |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 416 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |