________________
યમના બીજો ભેદ
૫૫
વચનશક્તિ, કાયખળ——શરીરશક્તિ, શ્વાસેાશ્વાસ અને આયુષ્યઆપ્યુ.
તેમાંથી પૃથ્વી, પ્રાણી, અગ્નિ વાયુ અને વનસ્પતિ આ પાંચમાં રહેલા એકેન્દ્રિય જીવાને સ્પર્શેન્દ્રિય, કાયમળ, શ્વાસેાશ્વાસ અને આયુષ્ય એ ચાર પ્રાણ હોય છે. એઈંદ્રિય જીવોને રસઈંદ્રિય અને વચનબળ સહિત છ પ્રાણ હોય છે. તૈઇંદ્રિય જીવોને શ્રાદ્રિય સહિત સાત પ્રાણ હોય છે. ચૌરદ્રિય જીવાને ચક્ષુઇંદ્રિય સહિત આઠ પ્રાણ હોય છે. માતાપિતાના સંચાગ વિના ઉત્પન્ન થયેલા સમૂઈમ પંચેન્દ્રિય જીવાને કઇંદ્રિય સહિત નવ પ્રાણ હોય છે. અને ગજ પાંચેન્દ્રિય જનાવર, મનુષ્ય તથા ઉપપાતિક દેવ અને નારકીના જીવાને દશ પ્રાણ હોય છે. આ પ્રાણા તે આ દેહધારીનુ કાઈ પણ જાતના દેહમાં રહેવારૂપ જીવિતવ્યછે, અને પ્રાણારૂપ જીવિતવ્યનો નાશ કરવા કે તેનાથી જીવના વિયાગ કરાવવા અથવા તેને દુઃખ આપવું તે હિંસા છે. આ કહેવાથી જુઓ કે આત્માને નાશ નથી થતા એ સિદ્ધ છે, તેા પણ તેને ધારણ કરેલા પ્રાણના નાશ થવાથી ( વિયાગ થવાથી ) આત્મા દુઃખાદિના અનુભવ કરે છે અને તેથી જ પ્રાણાના નાશને હિંસા માનવામાં આવી છે. એકેન્દ્રિયથી લઈ પાંચે દ્રિય પર્યંત કાઈ પણ જીવને મનથી, વચનથી કે શરીરથી મારવામાં, મરાવવામાં કે તેનુ' અનુમેાદન કરવામાં ન આવે ત્યારે તે પ્રથમ અહિંસાવ્રત કહેવાય છે. ૨૦
-(0)
ચમના ખીજો ભેદ.
~(૦)—
प्रियं पथ्यं वचस्तथ्यं सुतव्रतमुच्यते । तत्तथ्यमपि नो तथ्यमप्रियंवाहितं च ॥ २१ ॥
બીજાને પ્રિય લાગે તેવું હિતકારી અને સત્ય વચન બેલવું તે સત્ય નામનું મહાવ્રત કહેવાય છે. અપ્રિય અને અહિતકરવચન સત્ય હોય તે પણ તે સત્ય નથી. ( કેમકે તે બીજાને ખેઠનુ અને પરિણામે અનનુ કારણ છે. )
