________________
પર] પુદ્ગલ છત્રીશી-ભાષાન્તર. ત્રીજે મૂળરાશિ થયો, એમાં અસંખ્ય ઉત્તરરાશિઓ છે, અને પ્રત્યેક ઉત્તર રાશિમાં અનંત અનંત પુદ્ગલ છે. તથા જઘન્ય અનંતપ્રદેશસંઘાતપરિણામથી પ્રારંભીને ઉત્કૃષ્ટ અનંત (સંભવિત ઉત્કૃષ્ટ અનંત) પ્રદેશ સંઘાતપરિણામ સુધીના સર્વે મેદાને સમુદાય તે અનંતપ્રારંધાતાનિ નામની ચાથી મૂળરાશિ છે, એની અનંત ઉત્તરરાશિઓ છે, અને પ્રત્યેક ઉત્તરરાશિમાં અને નંત અનંત પુદ્ગલ દ્રવ્યો છે,
એ પ્રમાણે જેમ સંઘાત પરિણામના ચાર મૂળરાશિ અને દરેકના ઉત્તરાશિનું સ્વરૂપ કહ્યું તે પ્રમાણે ભેદપરિણામ સંબંધિ, પણ ચાર મૂળરાશિ અને તેના ઉત્તરાશિઓ સ્વત: વિચારી લેવા. પુન: સૂક્ષ્મપરિણામ અને બાદરપરિણામના સંબંધમાં પણ રાશિએની પદ્ધતિ છે કે એજ છે તોપણ વિશેષ એ છે કે એ બે પરિણામમાં દરેકમાં એકાદિપ્રદેશે એકત્તવૃદ્ધિ અને બીજી રીતે એકાદિઆકાશપ્રદેશની વૃદ્ધિથી સૂક્ષ્મત્વબાજરત્વનો વિચાર કરછે, પરન્તુ એકાદિપ્રદેશોત્તરવૃદ્ધિમાં તો ચારે મૂળરાશિ ઉત્પન્ન થાય છે, પરંતુ એકાદિ આકાશપ્રદેશની વૃદ્ધિમાં તો કેવળ અસંખ્ય સુધીની ત્રણજ મૂળરાશિ થાય, કારણકે લેકના આકાશપ્રદેશ અસંખ્ય જ છે.
અવતરણ-ચાથી ગાથામાં કાલા પ્રદેશપુદગલે ભાવાપ્રદેશી પુદગલાથી અસંખ્યગુણ કહ્યા, અને આ પાંચમી ગાથામાં પણ એજ વાત વિશેષ સ્પષ્ટ કરે છે, भावेण अप्पोसा, जे ते कालेण हुंति दुविहावि दुगुणादओ वि अवं, भावेणं जावऽणंतगुणा ॥५॥
થઈ–ભાવથી જે અપ્રદેશી (રૂપે એકજ પ્રકારના) પગલે તે કાળથી બન્ને પ્રકારના (સપ્રદેશી અને અપ્રદેશી પણ) હોય છે. એ પ્રમાણે ભાવવડે દ્વિગુણુભાવ ત્રિગુણભાવવાળા ઈત્યાદિ યાવત અનંતગુણ ભાવવાળા એ (અર્થાત ભાવથી સમદેશી) પુદ્ગલે પણ કાળથી બે પ્રકારના છે. પ છે
