________________
પરમાણુ ખ૩ છત્રીશી-ભાષાન્તર.
[૩૯]
સંકેચ અને વિકોચ વિગેરેના ત્યાગથી ( સંકેચાદના અભાવે ). અવશ્ય સંબંધવાળી છે, તે આ પ્રમાણે-દ્રવ્યને વિષે સંકોચ અને વિકોચ જ્યાંસુધી ન થાય ત્યાંસુધી અવગાહના હોય, અને સંકોચ વિકેચ થતાં અવગાહના વિનાશ થાય છે, એ રીતે (વૈધમ્ય સંબંધથી) દ્રવ્યને વિષે અવગાહના નિયત સંબંધવાળી કહેવાય છે. જેમ વૃત્વમાં ખદિરની પેઠે ( વૃક્ષના અભાવે ખદિરને અવશ્ય અભાવ હોય તેમા )
હવે એજ વાતને પલટાવીને બીજી રીતે કહે છે કે–પુન: સંકેચ વિકેચ મારા થયે છતે પણ દ્રવ્ય અવગાહના સાથે નિયતસંબંધવાળું નથી, કારણ કે સંકોચ વિકેચ થતાં અવગાહનાને વિનાશ થવા છતાં પણ દ્રવ્યનો વિનાશ થતો નથી, માટે દ્રવ્ય અવગાહના સાથે નિયત સંબંધવાળું નથી એમ કહેવાય છે, જેમ ખદિરપણામાં વૃક્ષપણું (એટલે ખદિરના અભાવે વૃક્ષને અભાવ નિયત નથી તેમ). હવે અન્તિમ તાત્પર્ય કહે છે કે-( અહિં ૯મી મૂળ ગાથાને અર્થ વિચારે.)
હવે માવાનું બહુપણું કહેવાય છે–સંઘાતાદિવડે દ્રવ્ય બદલાવવા છતાં દ્રવ્યના (કેટલાક) ગુણ કાયમ હોય છે, જેમ ઘસાઈને જીણું થઈ ગયેલા વસ્ત્રમાં વેતવર્ણાદિ ગુણે કાયમ દેખાય છે. પરનુ સર્વ ગુણો બદલાઈ જતાં તો તે દ્રવ્ય પણ ન હોય અને તે અવગાહના પણ ન હોય એમ કહેવાથી પર્યાયે દીર્ધકાળ સુધી રહેનાર અને દ્રવ્ય અપકાળ રહેનારૂં જણાવ્યું. હવે દ્રવ્ય બદલાતાં પણ ગુણો કાયમ રહેવાનું કારણ શું ? તે કહે છે કે – સંઘાત અને ભેદ એ બે પ્રકારના પુદ્ગલના સ્વભાવ સાથે જે બન્ધ એટલે સંબંધ તેને અનુસરનારી વ્યાધિ છે. અર્થાત સંઘાતાદિકના અભાવેજ દ્રવ્યોદ્ધાનો સદુભાવ છે. અને સંઘાતાદિકના સદ્દભાવે દ્રવ્યાધાનો અભાવ હોય છે, પરન્તુ ગુણેનું અવ
સ્થાન સંઘાત અને ભેદ માત્રના કાળ સાથે સંબંધવાળું નથી, કારણ કે સંઘાતાદિ હોવા છતાં પણ ગુણે તેના તેજ હોઈ શકે છે. હવે અન્તિમ તાત્પર્ય કહે છે કે–(અહિં ૧૨ મી ગાથાને અર્થ વિચાર, ત્યારબાદ આગળની ત્રણ ગાથાઓની વૃતિ નથી,
