________________
ભાવ હેવાથી પુદગલો એક ક્ષેત્રમાં અતિ દીર્ઘકાળ સુધી રહી શકતા નથી. તાત્પર્ય એ છે કે–વિશિષ્ટ પરિણામવાળા પુદ્ગલેને અમુક વિવક્ષિત ક્ષેત્રમાં દીર્ઘકાળ સુધી રહેવામાં કારણભૂત છે સ્નેહાદિ જેઇએ તે સ્નેહાદિને "અભાવ હેવાથી તે પુદ્ગલે કંઇક અપકાળ રહીને તે જ વિશિષ્ટ પરિણામને નહિં છોડતા (એટલે તેજ વિશિષ્ટ પરિણામે કાયમ રહ્યા છતાં ) બીજા બીજાક્ષેત્રને સ્પશે છે (એટલે ક્ષેત્રપરાવૃત્તિ કર્યા કરે છે.) એ પ્રમાણે હેવાથી ક્ષેત્રાવસ્થાનકાળ (ક્ષેત્રથાના) અતિ અલ્પ છે.
એ પ્રમાણે ક્ષેત્ર સ્થાનાયુની અલ્પતાનું સ્વરૂપ દર્શાવીને હવે અવગાહના આયુ. તેથી અસંખ્ય ગુણ કેવી રીતે હોય? તેની સ્પષ્ટતા આ ગાથામાં દર્શાવે છે, अन्नक्खित्तगयस्सवि, तंचिअमाणं चिरंपि संचर
ओगाहणनासे पुण, खित्तन्नत्तं फुमं हो ॥३॥ ન જાથાર્થ –અન્ય ક્ષેત્રમાં ગયેલા પુદગલનું પણ નિશ્ચય તેજ ( અવગાહના ) પ્રમાણુ દીર્ઘકાળ સુધી પણ રહી શકે છે, પરંતુ જે અવગાહનાને નાશ થાય તે ક્ષેત્રની ભિન્નતા તે સ્પષ્ટ રીતે થાય છે જ,
-અન્ય ક્ષેત્રમાં રહેલા પુદગલરકંધનું પણ તેજ પ્રમાણ એટલે તે જ અવગાહના દીર્ઘકાળ સુધી પણ રહી શકે છે,
૪ અહિં વિશિષ્ટ પરિણામવાળે એટલે વિવક્ષિત સમયે જે પુદગલસ્કંધ જેટલી અવગાહનાવાળા, જેટલા પ્રદેશવાળે, અને જે વર્ણ ગંધ રસ સ્પર્શવાળા ( ક્ષેત્રસ્થાનાયુ સંબંધિ વિચાર કરવા માટે) સ્વીકાર્યો છે તેજ અવગાહનાદિ પરિણામવાળે જાણો.
૫ અહિં અભાવ એ પદ આકાશક્ષેત્રને અંગે જાણવું. કારણ કે દરેક પુદગલમાં તે સ્નેહાદિ ગુણ અવશ્ય હોય છે. પરંતુ આકાશક્ષેત્ર સ્નેહાદિ ગુણ રહિત છે, માટે આકાશ અને પુગલને બેને બંધ થતું નથી, કારણ કે બે દ્રવ્યનો સંબંધ મેળવવા માટે બન્ને દ્રવ્યોમાં નેહાદિ ગુણ હોવો જોઇએ, અને આકાશમાં તે સ્નેહગુણ નથી તેમ રૂાગુણ પણ નથી,