________________
[૧૮૨] શ્રી નિગોદછત્રીશી–ભાષાન્તર.
અથવા નવી ફુટતી ટીશીઓ કે જેને કુંપળ કહેવામાં આવે છે તે પણ પ્રથમ અવસ્થામાં અનન્તકાય હોય છે. આ ટીશીએને વિશેષત: કિશલયમાં અથવા અંકુરમાં પણ અપેક્ષા પૂર્વક ગણવી હોય તો ગણી શકાય છે. ગ્રંથામાં તો જ્યાં જ્યાં કિશલય શબ્દ આવે છે ત્યાં ત્યાં બીજની વિકસ્વર અવસ્થા ગણી છે.
નવપાંચ વર્ણની ફગ તે પનક કહેવાય એ બાદરનિગેદ વનસ્પતિ છે.
સેવા–પાણીમાં ઉત્પન્ન થતી લીલ તે સેવાળ કહેવાય તે પણ બાદરનિગેદરૂપ સાધારણ વનસ્પતિ છે.
મૂમિકા–લાકમાં જેને કૂતરાના કાન અથવા બીલાડીના ટેપ અથવા કાગછત્ર ઈત્યાદિ નામથી બોલાવે છે, તે ચોમાસામાં અથવા ચીમકાળમાં કાષ્ઠ ઉપર અથવા જમીન ઉપર પણ છત્રને આકારે અતિકે મળતાવાળી વનસ્પતિ ઉગે છે તે છે, એને પત્ર પુષ્પાદિ કંઈ હોતું નથી પરનુ કેવળ છત્રાકારક હોય છે.
સાર્વત્રિકા-લીલું આદુ-લીલી હળદર-અને લીલો કચૂર એ ત્રણનું એક નામ-આકત્રિક છે. લીલું આદુ અને લીલી હળદર બાદરનિદરૂપ સાધારણ વનસ્પતિ છે. એ બે વસ્તુ શુષ્ક થયાબાદ આર્દકનું નામ સુંઠ અને હલદરનું નામ હલદર જ રહે છે, અને તે વ્યવહારમાં લક્ષ્ય તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. એ બે સાધારણ વનસ્પતિઓ શુષ્ક થયા બાદ ઉપયોગમાં આવે છે, તેથી બધી સાધારણવનસ્પતિઓ શુષ્ક થયા બાદ ભક્ષ્ય તરીકે ઉપયોગમાં આવી શકે એમ ન જાણવું, ભક્યાભઢ્યના વિવેકી જ્ઞાની મહાત્માઓએ એજ બે વનસ્પતિ આચીર્ણ અને બીજી સાધારણવનસ્પતિઓ અનાચીણું કહી તે સકારણુજ હોઈ શકે છે, અહિં તેના કારણનું વર્ણન કરવાની જરૂર નથી-બહુશ્રુતથી સમજવું યોગ્ય છે.
એ સાધારણવનસ્પતિ પ્રસિદ્ધ છે. પ્રાય: એ રાતારંગને કંદ છે માટે એને રાતડીયાં પણ કહે છે.
કુરતાસૂઅર જેને જમીનમાંથી બદીને ખાય છે, તે વત્થ૮–એ શાક વિશેષ છે, જેને ટકાવાત્થલતરીકે ગ્રંથમાં
