________________
[20]
પુદ્ગલ છત્રીશીભાષાન્તર.
ते चैव य ते चउहिवि, जमुवचरिज्जति पुग्गला दुविहा ।। સેળ ૩ યુદ્ધી હાળી, તેત્તિ અશોશસતિદ્રા ||
ગાથાર્થ:—( હે જીજ્ઞાસુ! તમાએ જે ભાવાપ્રદેશી આદિ ચાર પ્રકારના પુદ્ગલાને જુદા જુઠ્ઠા માની ૧૮૦૦૦ અપ્રદેશી પુદ્ગલા ગણ્યા તે અાગ્ય છે) જે કારણ માટે પુદ્ગલા તે (સપ્રદેશી અને અપ્રદેશી એમ ) એ પ્રકારનાજ છે, અને તે બે પ્રકારના પુદ્ગલેામાં ( ભાવાદિ ) ચારચાર પ્રકારના ઉપચાર છે, તે કારણથી તે ( ભાવાદિ ભિન્નભિન્ન વિશેષણવાળા પણ ) પુદ્ગલેા તેા તેના તેજ (સપ્રદેશી વા પ્રદેશીજ ) છે, તે કારણથીજ તે પુદ્ગલાની વૃદ્ધિ હાનિ પરસ્પર સિદ્ધ છે. ૫ ૩૪ ૫
ટોાથે—જે કારણથી પુદ્દગલા તે પ્રદેશો અને અપ્રદેશી એમ એ પ્રકારનાજ છે, અને એજ એ પ્રકારવાળા પુદ્ગલા ભાવ કાળ-દ્રવ્ય-અને ક્ષેત્ર એ ચાર ( માર્ગણા ) વડે ઉપચારિત થાય છે એટલે વિશેષતાવાળા-વિશેષણવાળા થાય છે. પરન્તુ પરમાથી તા તેના તેજ :( એટલે સપ્રદેશી અને અપ્રદેશીજ) છે, પરન્તુ બીજા નથી. અહિં તાત્પ એ છે કે— કલ્પના તરીકે જે પુદ્ગલા નિશ્ચયથી ૧ લાખ કહ્યા છે, પરન્તુ પરમાથી ( વસ્તુત: ) અનન્ત છે, તેજ (૧ લાખ ) પુદ્ગલામાંથી કેટલાએક દ્રવ્યથી અપ્રદેશી (=૧૦૦૦ દ્રવ્યાપ્રદેશી ) છે તેા માકીના ( ૯૯૦૦૦ ) પુદ્ગલા દ્રવ્યથી સપ્રદેશી છે. પુન: જે દ્રવ્યથી અપ્રદેશી અને દ્રવ્યથી સંપ્રદેશી (મળીને ૧ લાખ ) પુદ્ગલા છે તે (દરેકમાંથી એટલે કેટલાક ૬૦ સપ્રદેશમાંના અને કેટલાક ૬૦ અપ્રદેશીમાંનાજ) કાળ વિગેરે માણાથી પણ સપ્રદેશી અને અપ્રદેશી વિચારાય છે. તે કારણથી તે પુદ્ગલેાની વૃદ્ધિહાનિ અન્યાન્યસિધ્ધ એટલે એક બીજાને આશ્રય અર્થાત્ પરસ્પરની અપેક્ષાએ છે.
૧ અહિં ભાવાર્થ એ છે કે-કલ્પના તરીકે લેકમાં સમગ્રપુદ્ગલા જે ૧ લાખ કલ્પ્યા છે, તે ૧ લાખ પુદ્ગલામાં ભાવમાણાએ સપ્રદેશો પ્રદેશીપણું વિચારીએ તો એ ૧ લાખ પુદ્ગલામાંના ૧૦૦૦ પુદ્ગલા ભાવાપ્રદેશી છે, તેા બાકીના સર્વાં ૯૯ હજાર ( ૯૯૦૦૦ ) પુદ્ગલેા ભાવસપ્રદેશીજ સ્થા.
