________________
સ્થાને તેની તપાસ કરતાં કરતાં તે ભૌતસાધુ પાસે દેખાયું. એટલે તે બિલ્લરાજાએ તેની પાસે તે માંગ્યું, પણ તેણે તે ન આપ્યું. તેથી તે રાજાએ તે સાધુને મારીને તે પીંછાં લીધાં. પરન્તુ સાધુને હણતી વખતે સાધુને પગનો સ્પર્શ થઈ ન જાય એનું બરાબર ધ્યાન રાખ્યું હતું. બિલ્લરાજાની સાધુને પગ ન લગાડવાની પ્રવૃત્તિ જેમ હિતકારિણી નથી, તેમ શુદ્ધ આહારાદિની ગવેષણા વગેરેની શાસ્ત્રનિરપેક્ષ પ્રવૃત્તિ પણ હિતકારિણી નથી. આપણી પ્રવૃત્તિ કરતાં શાસ્ત્રની આજ્ઞા અનન્તગુણ ચઢિયાતી છે. શાસ્ત્રની આજ્ઞાની ઉપેક્ષા કરીને કરવામાં આવતી પ્રવૃત્તિ, સાધુને પગ લગાડયા વિના મારી નાંખવા જેવી છે. એ બેમાં ફરક એટલો જ છે કે સાધુને પગ લગાડયા વિના તેને મારી નાંખવાની પ્રવૃત્તિને દુષ્ટ તરીકે આપણે માનીએ છીએ, પણ શાસ્ત્રનિરપેક્ષ એવી શુદ્ધ આહારાદિની ગ્રહણ કરવા વગેરેની પ્રવૃત્તિને દુષ્ટ માનવા માટે આપણું મન માનતું નથી. ભારે કરુણદશા છે આપણા મનની ! ખાળે ડૂચા અને દરવાજા ઉઘાડા જેવો ઘાટ છે. આજે નહિ તો કાલે ગમે ત્યારે પણ શાસ્ત્રનું મહત્ત્વ માન્યા વિના ચાલે એવું નથી. જેટલી વહેલા શાસ્ત્રની મુખ્યતાને આપણે અન્તરથી માનશું તેટલું વહેલું આપણું કલ્યાણ થશે. શાસ્ત્રનું પ્રાધાન્ય જણાવાય છે :
अज्ञानाहिमहामन्त्रं, स्वाच्छन्द्यज्वरलङ्घनम् ।
धर्मारामसुधाकुल्यां, शास्त्रमाहुर्महर्षयः ॥२४-७ ।।
‘‘અજ્ઞાનસ્વરૂપ સર્પના ઝેરને દૂર કરવા માટે મન્ત્ર સમાન, સ્વચ્છન્દ્તારૂપ તાવને દૂર કરવા માટે લંઘન સમાન અને ધર્મ સ્વરૂપ બગીચાને વિકસાવવા માટે અમૃતની નીક સમાન શાસ્ત્ર છે એમ મહર્ષિઓ ફરમાવે છે.'' અનન્તજ્ઞાનમય એવો પણ આત્મા અનાદિકાળથી ગાઢ અજ્ઞાનદશાનો અનુભવ કરે છે. મિથ્યાત્વમોહનીયાદિ કર્મના કારણે પોતાના સ્વરૂપનો સહેજ પણ ખ્યાલ ન આવવા દેવાવાળી અજ્ઞાનદશા છે. એવા અજ્ઞાનને અહીં સર્પસ્વરૂપે વર્ણવ્યું છે. સર્પ કરડવાથી તેના ઝેરના વિપાકે ગમે તેવો માણસ જેમ પોતાનું ભાન ગુમાવે છે, તેમ અહીં અજ્ઞાનના પરિણામથી આત્મા પોતાનું ભાન ગુમાવે છે, તેથી અજ્ઞાનને સર્પ સ્વરૂપે વર્ણવ્યું છે. સર્પનું ઝેર એક જ ભવમાં મરણનું નિમિત્ત બને છે. પરન્તુ અજ્ઞાનને લઈને ભવોભવના મરણની પરંપરા સર્જાય છે. અનન્તકાળથી આ સંસારમાં જન્મમરણાદિને આપણે અજ્ઞાનને કારણે અનુભવ્યા છે. આ અજ્ઞાનને દૂર કરવા માટે શાસ્ત્ર મંત્રસમાન છે. વિષહરમન્ત્ર જેમ સર્પના ઝેરને દૂર કરે છે, તેમ અજ્ઞાનસ્વરૂપ સર્પના ઝેરને શાસ્ત્ર દૂર કરે છે.
=
૬૬