________________
જ્યાં મધ્યભાગમાં સ્નેહરાગ સ્વરૂપ જલના બળતણવાળો કામસ્વરૂપ વડવાગ્નિ હંમેશા બળે છે, જે ભયંકર રોગ શોક વગેરે સ્વરૂપ માછલાં અને કાચબાઓથી વ્યાપ્ત – પૂર્ણ છે;”
જ્યાં દુષ્ટબુદ્ધિ માત્સર્ય અને દ્રોહ સ્વરૂપ વીજળી, વાવાઝોડા અને ગરવના કારણે યાત્રિક-(વાહન ચલાવનારા) લોકો સંકટમાં પડે છે.”
એવા અત્યન્ત ભયંકર ભવસમુદ્રથી નિત્ય ભયભીત થયેલા જ્ઞાની મહાત્માઓ તે સંસારસમુદ્રથી તરવા માટે સકલ પ્રયત્ન વડે ઉપાયને ઈચ્છે છે.” - આ પ્રમાણે આ અષ્ટકના પ્રથમ પાંચ શ્લોકોનો અર્થ છે. આ પાંચ શ્લોકોને ભેગા રાખીને અર્થ સમજવાનો છે. - અહીં સંસારને સમુદ્રની ઉપમા આપીને તેની ભયંકરતા વર્ણવી છે. સમુદ્રની ભયંકરતા આપણે સમજી શકીએ છીએ. સંસારની ભયંકરતા સમજવાની વાત થોડી અઘરી છે. સમુદ્રમાં પડ્યા વગર તેની ભયંકરતાનો આપણને પૂરતો અનુભવ છે. સંસારમાં પડેલા હોવા છતાં તેની ભયંકરતાનો ખ્યાલ હજી સુધી આવ્યો નથી.
સમુદ્રનો મધ્યભાગ, સમુદ્રનું તળિયું, ત્યાં જવા માટેના દુર્ગમ માર્ગ, પર્વતોનો અવરોધ, પાતાલકળશોના કારણે આવતી ભરતી, સમુદ્રમાં બળતો વડવાનલ, ત્યાં રહેનારાં માછલાં અને કાચબા વગેરે જલચર જીવો, વાવાઝોડા, વીજળીના કડાકાથી ત્રાસ પામતા લોકો.... ઈત્યાદિનો વિચાર કરવાથી સમુદ્રની ભયંકરતા સ્પષ્ટ જણાય
છે.
સમુદ્રની જેમ સંસાર પણ ભયંકર છે. ઉપર જણાવેલા શ્લોકોમાં સંસારની ભયંકરતાનું વર્ણન, તે તે સમુદ્ર સંબન્ધી ભાગોની ઉપમા આપવા દ્વારા કરાયું છે. સમુદ્રનો મધ્યભાગ જેમ અગાધ ઊંડો (ન માપી શકાય-એવો) હોય છે, તેમ આ ભવસમુદ્રનો મધ્યભાગ પણ અગાધ હોય છે. ચારગતિમય આ સંસાર અગાધ છે. તેના પારને પામવાનું ખૂબ જ અઘરું છે. સમુદ્રનું તળિયું જેમ અભેદ્ય હોય છે તેમ આ ભવસમુદ્રનું તળિયું અજ્ઞાનસ્વરૂપ વજજેવું અભેદ્ય હોય છે. અજ્ઞાનનો નાશ કરવાનું ધારીએ છીએ એટલું સરળ નથી.
૪૪
