________________
निरपेक्षानवच्छिन्नानन्तचिन्मात्रमूर्तयः ।
योगिनो गलितोत्कर्षापकर्षानल्पकल्पनाः ॥१८-८॥ “અપેક્ષાથી રહિત સર્વદેશમાં અને સર્વકાલમાં રહેનાર જ્ઞાનમાત્ર સ્વરૂપ જેનું છે એવા અને ઉત્કર્ષ અપકર્ષની ઘણી કલ્પનાઓ જેમની નાશ પામી છે એવા યોગીજનો હોય છે.” - આશય એ છે કે સામાન્ય રીતે યોગની સાધનામાં લીન બનીને અનેકાનેક મહાસિદ્ધિઓને પ્રાપ્ત કરેલા યોગીજનોને આત્મજ્ઞાન પણ પ્રાપ્ત થયેલું હોય છે. શુદ્ધ ચેતનાના ધ્યાનમાં મગ્ન બનેલા તેમને કોઈની અપેક્ષા નથી. કારણ કે આત્મજ્ઞાન માટે શરીરાદિ પરપદાર્થોની અપેક્ષા નથી અને આત્મા કે તેના જ્ઞાનાદિ ગુણો તો યોગી જનોથી ભિન્ન નથી. તેથી આત્મજ્ઞાન નિરપેક્ષ છે. તેમ જ પરપદાર્થની અપેક્ષા ન હોવાથી તેના કોઈ દેશ નથી. શરીરાદિ પરપદાર્થોને આશ્રયીને આત્મજ્ઞાન થતું નથી. જેને આશ્રયીને જ્ઞાન હોય છે, તેનાથી તે અવચ્છિન્ન કહેવાય છે. આત્મજ્ઞાનનો એવો કોઈ આશ્રય ન હોવાથી સદાને માટે તે અનવચ્છિન્ન છે. તેમ જ તેનો નાશ થતો ન હોવાથી અનન્ત છે.
આવા પ્રકારનું નિરપેક્ષ અનવચ્છિન્ન અને અનન્ત જ્ઞાનમય જેમનું સ્વરૂપ છે, એવા યોગીજનો જીવમાત્રને તે સ્વરૂપે જુએ છે. તેથી આ ઉત્કૃષ્ટ છે અને આ કનિષ્ઠ છે' .. ઇત્યાદિ સ્વરૂપ અનેક કલ્પનાઓથી તેઓ રહિત છે. જીવમાત્રને શુદ્ધસ્વરૂપે જોનારા યોગીજનોને એવી ઉત્કૃષ્ટ કે અપકૃષ્ટની કલ્પના કરવાનું કોઈ જ કારણ નથી. સામાન્ય માણસો પણ કોઈની કર્મજન્ય અવસ્થાઓને જોઈને ઉત્કૃષ્ટ કે અપકૃષ્ટની કલ્પના કરતા નથી, તો આત્મજ્ઞાની યોગીજનો તો એ કઈ રીતે કરે ? અને જીવમાત્રના શુદ્ધ સ્વરૂપને જોઈને આત્મપ્રશંસાથી દૂર રહી અનન્તજ્ઞાની ભગવન્તોએ દર્શાવેલા તે શુદ્ધસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવા આપણે સૌ પ્રયત્નશીલ બની રહીએ એ જ એક શુભાભિલાષા.....
॥ इति श्रीज्ञानसारप्रकरणेऽष्टादशमनात्मशंसाष्टकम् ॥
