Gyansara Prakaran Part 02

SR No.: 006014
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust
Publication Year: 2008
Total Pages: 146
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 10 MB

Page 17

શાન્ત પડશે. હું કાંઈ જ નથી : એ વિચારણા, હું કાંઈક છું – એ વિચારણાને રોકી શકે છે. અનાદિકાળથી રહેલા આપણા દોષોનું દર્શન કરીએ તો આત્મપ્રશંસા કરવાનું મન નહિ થાય. આ રીતે આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણોની અપેક્ષાએ પણ આત્મપ્રશંસા કરવાની પ્રવૃત્તિ ઉચિત નથી. કારણ કે કર્મના ક્ષયોપશમાદિને લઈને આત્માના તે તે ગુણોની તરતમતાનો અનુભવ થાય છે. આત્મતત્ત્વ એક સ્વરૂપ હોવા છતાં આત્માને લાગેલાં કર્મોના ક્ષયોપશમાદિના કારણે તે તે ગુણોનો આવિર્ભાવ તરતમભાવે થાય છે. એટલા માત્રથી બીજા જીવોની અપેક્ષાએ આપણે શ્રેષ્ઠ છીએ-એમ માનવાનું ઉચિત નથી. તેમ જ શરીરાદિના કારણે પણ આપણી પોતાની જાતને શ્રેષ્ઠ માની શકાય એવું નથી – તે જણાવાય છે –
शरीररूपलावण्यग्रामारामधनादिभिः ।
उत्कर्षः परपर्यायैशिदानन्दघनस्य कः ॥१८-५॥ “જ્ઞાનના આનંદથી પરિપૂર્ણ એવા આત્માને શરીરના રૂપ લાવણ્ય તેમ જ ગામ બગીચા ધન અને પુત્રાદિ સ્વરૂપ અન્યદ્રવ્યોના પર્યાયો-ધર્મો વડે ઉત્કર્ષ અભિમાન કઈ રીતે હોય? અર્થહ્ન હોય.” – આશય એ છે કે આત્મા અનાજ્ઞાનમય અમૂર્ત શુદ્ધ બુધ સ્વભાવવાળો છે. એને વર્ણ ગબ્ધ રસ અને સ્પર્શવાળા પુદ્ગલદ્રવ્ય કે તેના ધર્મની સાથે પરમાર્થથી કોઈ સંબન્ધ નથી. કારણ કે જડ પદાર્થો ચેતનસ્વરૂપ નહિ પરિણમે અને ચેતન જડસ્વરૂપે નહિ પરિણમે.
આમ છતાં અનાદિકાળથી કર્મના સંયોગે આત્માને પોતાના સ્વરૂપનું ભારે અજ્ઞાન હોવાથી શરીરાદિને અને શરીરાદિના રૂપાદિ ધર્મોને પોતાસ્વરૂપે અને પોતાના સ્વરૂપે માનીને વિશિષ્ટ પુગલાદિ દ્રવ્ય અને તેના પર્યાયોને (ધર્મોને) પ્રાપ્ત કરવાથી પોતાના ઉત્કર્ષને આત્મા ગાયા કરે છે. પરન્તુ તે કોઈ પણ રીતે ઉચિત નથી. શરીરાદિથી કે તેના રૂપાદિથી આત્માને કોઈ જ લાભ નથી. પરપદાર્થોથી આત્માનો ઉત્કર્ષ સંભવિત નથી. આત્માના ગુણોને પ્રગટ કરવા માટે, ધન સ્વજન કે પાંચેય ઈન્દ્રિયોના વિષયોનું તેમ જ શરીરના રૂપ લાવણ્યાદિનું વાસ્તવિક કોઈ જ પ્રયોજન નથી. સાચી હકીક્ત તો એ છે કે એ બધા પરપદાર્થો છે, સ્વસ્વરૂપના અવરોધક છે, સ્વસ્વરૂપનો આવિર્ભાવ કરવા માટે વિજ્ઞભૂત છે. એ પરપદાર્થોનો સંયોગ ઈચ્છનીય નથી, સંસારનું કારણ છે. એવા પરસંયોગથી શું આત્માનો ઉત્કર્ષ થાય? ચિદાનન્દમય આત્મા ક્યારે પણ પરપદાર્થોના સંયોગથી ઉત્કર્ષનો આશ્રય નહિ બને.