Gyansara Prakaran Part 01

SR No.: 006013
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust
Publication Year: 2007
Total Pages: 156
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 63

अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणे सप्तममिन्द्रियजयाष्टकम् ।
આ પૂર્વે રાગદ્વેષના અભાવ સ્વરૂપ શમનું વર્ણન કર્યું. એ શમની પ્રાપ્તિ ઇન્દ્રિયો ઉપર જય પ્રાપ્ત કરવાથી થાય છે. ઇન્દ્રિયો સ્વાધીન ન હોય તો શામની પ્રાપ્તિ થતી નથી. તેથી હવે ઈન્દ્રિયો ઉપર જય મેળવવાનું વર્ણન કરાય છે :
बिभेषि यदि संसारान्मोक्षप्राप्तिं च काङ्क्षसि ।
નિયં તું, wોરય રપૌરુષત્ I૭-૨ : જો તને સંસારનો ભય હોય અને મોક્ષપ્રાપ્તિની ઈચ્છા હોય તો તું ઈન્દ્રિયો ઉપર જય મેળવવા માટે ઉત્કટ એવા પુરુષાર્થને કર.” શ્લોકની શરૂઆતમાં જ ગ્રન્થકારશ્રીએ ખૂબ જ મહત્ત્વનો પ્રશ્ન કર્યો છે, જે ગંભીરપણે વિચારવાની આવશ્યકતા છે. જ્ઞાનસાર જેવા પ્રકરણમાં તેના અધ્યયનકર્તાઓને આવા પ્રશ્નનો જવાબ આપવો પડે ત્યારે તેમને પોતાની યોગ્યતા ઉપર શક્કા કર્યા જેવું લાગે. પરન્તુ એ પ્રશ્નનો વિચાર કર્યા વિના ચાલે એવું જ નથી.
ધર્મની પ્રવૃત્તિનો પ્રારંભ ક્યારે કરવો અને ક્યાંથી કરવો : આ બન્ને પ્રશ્નોનાં સમાધાન આ લોકમાં ખૂબ જ સ્પષ્ટપણે જણાવ્યાં છે. સંસારનો ભય લાગતો હોય અને મોક્ષ મેળવવાની ઈચ્છા હોય તો ધર્મ કરવો જોઈએ અને તે પણ ઇન્દ્રિયો ઉપર જય મેળવવા માટેના પુરુષાર્થરૂપે કરવો જોઈએ. આજે મોટાભાગે ધર્મની શરૂઆત યોગ્ય રીતે અને યોગ્ય સમયે થઈ નથી-એમ કહીએ તો તેમાં ખોટું નથી. પ્રાયઃ દુઃખના ભયથી આપણે ધર્મ કરીએ છીએ. સંસારનો ભય તો હજુ જભ્યો જ નથી, તેથી તેના ભયને લઈને ધર્મ કરવાની વાત જ નથી. પાપના યોગે સંસારમાં દુઃખ આવે છે- એ હજી માની શકાય; પણ પાપના યોગે સંસારમાં રહેવું પડે છે અને તેથી મોક્ષપ્રાપ્તિ થતી નથી, એવો વિચારસરખો ય આજ સુધી વાસ્તવિક રીતે ઉદ્ભવ્યો નથી. સંસારમાં સહેજ પણ દુઃખ પડે તો તેના ભયથી તેને દૂર કરવા ધર્મ થઈ પણ જાય. પરન્તુ તે સંસારના ભયથી થયેલો ધર્મ નથી પણ દુઃખના ભયે થયેલો ધર્મ છે. પુણ્યના યોગે સંસારમાં ક્ષણવાર માટે થોડું પણ સુખ મળી જાય અને ત્યારે જો ભય પેદા થાય તો તે સંસારનો ભય છે. તેને લઈને જે ધર્મ થાય છે, તે વાસ્તવિક રીતે થયેલો ધર્મ છે. પાપના યોગે પ્રાપ્ત થયેલાં દુઃખોથી યુક્ત એવા સંસારને તો કોઈ જ ઈચ્છતું નથી.