________________
स्वयम्भूरमणस्पर्धिवर्धिष्णुसमतारसः । યુનિર્વેનોપમીયેત, જોવિ નાસૌ ચાચરે ૬-૬॥
‘‘સ્વયમ્ભરમણસમુદ્રની સ્પર્ધાને કરનાર એવા વધતા સમતારસવાળા મુનિભગવન્તને જેની ઉપમા આપીને વર્ણવી શકાય એવી આ કોઇ વસ્તુ ચરાચર વિશ્વમાં નથી.’’ કહેવાનો આશય એ છે કે જ્ઞાન અને ધ્યાન વગેરે ગુણોથી યુક્ત એવા મુનિભગવન્તો શમને પ્રાપ્ત કરવા માટે ખૂબ જ ઉત્કટ કોટિનો પ્રયત્ન કરે છે. તેથી તેઓશ્રીને વધતા વધતા સમતારસની પ્રાપ્તિ થાય છે, જે સ્વયમ્ભરમણસમુદ્રના પાણી કરતાં પણ અધિક હોય છે. આ લોકમાં અસંખ્યાત દ્વીપ અને અસંખ્યાત સમુદ્રો છે. પ્રથમ જંબૂદ્વીપ છે અને છેલ્લો સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર છે, જે અસંખ્યાત યોજન પ્રમાણ (એક રાજનો અર્ધભાગ જેટલો) છે. એ સમુદ્રના અગાધ પાણી કરતાં પણ મુનિભગવન્તનો સમતારસ અત્યધિક છે.
આ જગતમાં એવી કોઇ ચીજ નથી કે જેની ઉપમા આપીને સમતામય મુનિભગવન્તનું વર્ણન કરી શકાય. ચૌદરાજલોકના અસંખ્યાત પ્રદેશ પ્રમાણ આત્મપ્રદેશોમાં દરેક પ્રદેશે અનન્ત સમતારસ છે. સ્વયંભૂરમણસમુદ્રનું સમગ્ર પ્રમાણ અડધા રાજનું છે. આથી સમજી શકાશે કે અચેતન એવા પુદ્ગલસ્કન્ધોથી ઉત્પન્ન થયેલા મૂર્ત પદાર્થોની ઉપમાથી, સમતારસથી પરિપૂર્ણ સહજ આત્મન્તિક એવા મુનિમહાત્માઓનું નિરૂપણ કઇ રીતે થાય ?
દુર્લભ છે આ સમતારસ ! વિશ્વના સકલ શુભાશુભભાવો પર હોવાથી તેમાં રાગદ્વેષ કર્યા વિના ઉદાસીન વૃત્તિને ધરનારા મુનિભગવન્તો શુદ્ધાત્મતત્ત્વનો અનુભવ કરે છે. તેમને કોઇ વંદન કરે તો તેઓશ્રી ઉલ્લાસ પામતા નથી અને તેઓશ્રીની કોઇ હીલના-નિન્દા વગેરે કરે તો તેઓશ્રી ક્રોધિત થતા નથી. ઇન્દ્રિયોને પોતાની કાબૂમાં રાખતા હોવાથી ક્યારે પણ તેઓશ્રી ચિત્તથી ચલિત થતા નથી. રાગ અને દ્વેષને સારી રીતે તેઓશ્રીએ રવાના કર્યાં છે. આ રીતે શમ-સમતાનો અનુભવ કરનારા મહાત્માઓને મન, ચક્રવર્તીના ભોગો રોગસમાન છે. ચિન્તામણિ રત્નોના સમૂહો કાંકરાના ઢગલા જેવા છે અને દેવતાઓ બાળક જેવા છે. કર્માદિજન્ય રતિ દુ:ખસ્વરૂપ છે. સમતા જ મહાનંદસ્વરૂપ છે.
૫૯
