Page Text
________________
સામાન્ય રીતે સર્વથા તરફ્ળોથી રહિત એવા શાન્ત સમુદ્ર જેવું આત્માનું સ્વાભાવિક વિકલ્પોથી રહિત નિર્મળ સ્વરૂપ છે. કર્માદિ પુદ્ગલસ્વરૂપ અન્યદ્રવ્યોના સંયોગથી વિકલ્પસ્વરૂપ અને પરિસ્પન્દસ્વરૂપ વૃત્તિઓનો આત્મામાં પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. ત્યાં મનદ્રવ્યના સંયોગથી ઇષ્ટાનિષ્ટત્વાદિ વિકલ્પ સ્વરૂપ વૃત્તિઓનો જે નિરોધ થાય છે (ફરી પ્રાદુર્ભાવ ન થાય એ રીતે સદાને માટે જે નિરોધ થાય છે.) તેને ‘વૃત્તિસંક્ષય યોગ' કહેવાય છે. આ યોગથી પણ શ્રીકેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ, શૈલેશી અવસ્થાની પ્રાપ્તિ અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ : આ ત્રણ ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ અધ્યાત્માદિ પાંચ યોગોમાંનો સમતાયોગ અને શમ બંન્નેનું સ્વરૂપ એક જ છે. વિકલ્પોનો પરિહાર કર્યા વિના સમતાને પ્રાપ્ત કરવાનું શક્ય નથી. વિકલ્પો મિથ્યાજ્ઞાનથી થાય છે. તેના પરિહાર માટે તાત્ત્વિક જ્ઞાન આવશ્યક છે. વસ્તુતત્ત્વનો પરિચય વસ્તુસ્વરૂપે કરવાથી જ ઇષ્ટત્વ-અનિષ્ટત્વ, અનુકૂલત્વ-પ્રતિકૂલત્વ અને સુખસાધનત્વ-દુ:ખસાધનત્વ.... વગેરે વિકલ્પો નાશ પામે છે. એ વિકલ્પોનો નાશ જે રીતે થાય છે તે જણાવવા પૂર્વક ‘શમ’નું ફળ જણાવાય છે :
अनिच्छन् कर्मवैषम्यं, ब्रह्मांशेन समं जगत् ।
आत्माऽभेदेन यः पश्येदसौ मोक्षङ्गमी शमी ॥६- २॥
‘કર્મના ઉદયના કારણે જણાતી વિષમતાને ગણકાર્યા વિના ચેતનાંશને આશ્રયીને બધા જીવોને પોતાના જેવા જ(પોતાના સ્વરૂપે જ) સમાનરૂપે જે દેખે છે, તે શમવાળા મહાત્મા મોક્ષગામી છે.’' અનાદિકાળથી આત્માને મિથ્યાત્વ, અવિરતિ અને કષાયાદિના કારણે સતત કર્મબન્ધ ચાલુ છે. તે તે કર્મના ઉદયથી ચાર ગતિ, એકેન્દ્રિયાદિ જાતિ, પૃથ્વીકાયાદિ છ કાય... વગેરે અનેક વિષમતાઓનો અનુભવ આત્માને કરવો પડે છે. આવી કર્મના ઉદયથી જોવામાં આવતી વિષમતાને બુદ્ધિથી દૂર કરીએ તો બાકી રહેલું આત્મતત્ત્વ શુદ્ધબ્રહ્મસ્વરૂપ જ છે. “એ બ્રહ્મસ્વરૂપને આશ્રયીને બધા જ જીવો સમાન છે. તેમનામાં જણાતી વિષમતા કર્મના ઉદયને લઇને છે’’ આવો ખ્યાલ હોવાથી તત્ત્વના જાણકાર મહાત્માઓને તે તે જીવોમાં રાગ કે દ્વેષ થતો નથી. કર્મજન્ય વિષમતાનો વિચાર કર્યા વિના એ મહાત્માઓ સમસ્ત જગતને પોતાથી જુદા સ્વરૂપે ન જોતાં પોતાની સમાન જુએ છે.
કોઇ પણ જીવની પ્રત્યે રાગ-દ્વેષ થવાનું મુખ્ય કારણ તેની પ્રત્યેની ભિન્નતાનું જ્ઞાન છે. બીજામાં અને પોતામાં મૂળભૂત સ્વભાવની અપેક્ષાએ કોઇ ભેદ જ નથી.
૫૫
| SR No. | 006013 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 156 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |