________________
કર્માદિ સ્વરૂપ ઉપાધિના કારણે મોહ પામે છે. અજ્ઞાનથી રહિત આત્માઓ આત્માને શુદ્ધસ્વરૂપે જાણે છે તેમ જ આત્માના શુદ્ધ ગુણોને જ શુદ્ધગુણસ્વરૂપે જાણે છે. તેથી કર્મજન્ય (કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયેલા) સુખને સુખાભાસસ્વરૂપે જાણે છે. તે જણાવાય છે :
अनारोपसुखं मोहत्यागादनुभवन्नपि ।
आरोपप्रियलोकेषु, वक्तुमाश्चर्यवान् भवेत् ॥४-७॥ “મોહનો ત્યાગ કરવાથી આરોપ વિનાના વાસ્તવિક સુખનો અનુભવ કરવા છતાં આરોપ જેમને પ્રિય છે એવા લોકોને વિશે આરોપવાળું અવાસ્તવિક સુખ-સુખ છે : એ પ્રમાણે કહેવા માટે આશ્ચર્યવાન થાય અર્થા એ પ્રમાણે કહે તો આશ્ચર્ય જ કહેવાય.” આત્માના સ્વાભાવિક ગુણોના નિશ્ચયના કારણે અને શ્રદ્ધાના કારણે જે સુખનો અનુભવ થાય છે, તે સુખ વાસ્તવિક છે. આરોપ વિનાનું છે. પૌલિક સુખ તો વસ્તુતઃ સુખ જ નથી. તે કર્મજન્ય છે અને મનને ગમતું હોવાથી તેમાં સુખત્વનો આરોપ કરાયો છે. એક રીતે જોઈએ તો દુ:ખની નિવૃત્તિમાં જ સુખત્વનો આરોપ કરાય છે એ સમજાયા વિના નહિ રહે. અધ્યાત્મસારગ્રન્થમાં એ વિષયમાં જણાવ્યું છે કે દુઃખની નિવૃત્તિને જ મૂઢ માણસો સુખ માને છે. એવી માન્યતામાં તેમની મૂઢતા સિવાય બીજું કોઈ કારણ નથી.
મોહનો ત્યાગ કરવાથી અનારોપ (આરોપથી રહિત) સુખનો અનુભવ કરવા છતાં જેઓ, આરોપની રુચિવાળા લોકોને તેમની રુચિ પ્રમાણે આરોપિત સુખને સુખ તરીકે જણાવે તો આશ્ચર્યનું કારણ બને છે. અર્થાત્ તેવા પ્રકારના વાસ્તવિક સુખનો અનુભવ કરનારા આરોપની રુચિવાળા લોકોને પણ અવાસ્તવિક સુખને સુખ તરીકે જણાવતા નથી. પોતે જે અનુભવ્યું છે, તેનાથી વિપરીત બીજાને કઈ રીતે જણાવે ?
વાસ્તવિક સુખનો અનુભવ કરનારા આમ પણ અવાસ્તવિક સુખને સુખ તરીકે કોઈની પણ આગળ જણાવવા માટે સમર્થ બનતા નથી. અવાસ્તવિક (આરોપિત) સુખ જેને પ્રિય છે એવા લોકોની આગળ પણ તેમની રુચિ પ્રમાણે આરોપવાળા સુખને સુખરૂપે વર્ણવવાનું શક્ય નથી. કારણ કે તત્ત્વનું નિરૂપણ રુચિ અનુસાર કરવાનું હોતું નથી. પરન્તુ તત્તાનુસાર કરવાનું હોય છે. તેઓ સમજે છે કે
૪૧ )
