Page Text
________________
ચિત્ત સ્થિરતાને પ્રાપ્ત કરે છે. સ્થિરચિત્ત વિષયોથી વિમુખ થવાથી વિષયગ્રહણમાં તે પ્રવર્તતું નથી. તેથી તેને અનુસરનારી ઈન્દ્રિયો પણ વિષયગ્રહણમાં પ્રવૃત્ત થતી નથી. ચિત્તના નિરોધની જેવો જ ઈન્દ્રિયોનો નિરોધ છે. એ ઇન્દ્રિયોના નિરોધ સ્વરૂપ અહીં ઇન્દ્રિયોનો પ્રત્યાહાર છે. ચિત્ત ઈન્દ્રિયો અને વિષયો વિદ્યમાન હોવાથી ઈન્દ્રિયો વિષયોનું ગ્રહણ કરતી જ રહેવાની છે. પરન્તુ વિષયોનું ગ્રહણ અહીં પ્રત્યાહારમાં થતું નથી.' - આ પ્રમાણે જણાવવાનું તાત્પર્ય એ છે કે – વિષયોના વિકાર સાથે ઈન્દ્રિયો જોડાતી નથી. ચિત્ત નિરુદ્ધ હોવાથી અહીં સારા કે ખરાબ, અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ રૂપે વિષયનું ગ્રહણ થતું નથી. ઈષ્ટ કે અનિષ્ટાદિ સ્વરૂપ વિકલ્પાદિથી ઉત્પન્ન ધર્મોથી રહિત વિષયોનું અહીં ગ્રહણ હોવાથી વિષયોના વિકારનું ગ્રહણ થતું નથી. ઈષ્ટત્વાદિ ધર્મો વિષયના નથી. મનની કલ્પનાથી વિષયમાં આરોપિત છે. ઈન્દ્રિયોના પ્રત્યાહારમાં, આરોપિત ધર્મથી સહિત વિષયોનું ગ્રહણ થતું નથી. .
આ પ્રમાણે ઈન્દ્રિયોનો પ્રત્યાહાર કરીને અને મનમાં સમાધિને ધારણ કરીને માત્ર જ્ઞાનમાં વિશ્રાન્ત બનેલા યોગીને મગ્ન કહેવાય છે. સમાધિ, ધ્યાનવિશેષ છે, જે ધ્યાનના ફળ સ્વરૂપે પણ વર્ણવાય છે. જ્ઞાનાદિસ્વરૂપ આત્મગુણોથી બીજી કોઈ પણ વસ્તુ મેળવવા જેવી જણાતી ન હોવાથી યોગીને આત્માદિથી પર એવી કોઈ પણ વસ્તુની ઈચ્છા નથી રહેતી. તેથી મન સમાધિને પ્રાપ્ત કરે છે. પ્રત્યાહાર પછી સમાધિ પ્રાપ્ત ન થાય તો ચિન્મા–વિશ્રાન્તિને પ્રાપ્ત કરવાનું શક્ય નહિ બને. આત્મા અને તેના ગુણોને છોડીને બીજા બધાની સહેજ પણ ઈચ્છા હોય તો મન સ્થિરતાને નહિ પામે. મનની સમાધિથી યોગીજનો ચિન્માત્રમાં વિશ્રાન્ત થાય છે. તેમની તે વિશ્રાન્તતા જ મગ્નતા છે. કારણ કે જ્ઞાનથી અતિરિક્ત એવી કોઈ પણ વસ્તુમાં ચિત્ત જતું ન હોવાથી તેમાં જ તેઓ લીન બને છે, વિરામ પામે છે.
જ્ઞાનમાત્રમાં મગ્ન બનેલા યોગીજનોનું સ્વરૂપ જણાવવા પૂર્વક અનાદિના વિષયગ્રહણના સંસ્કારનો આવિર્ભાવ કેમ થતો નથી - તે જણાવાય છે :
यस्य ज्ञानसुधासिन्धौ, परब्रह्मणि मग्नता । विषयान्तरसञ्चारस्तस्य हालाहलोपमः ॥२-२॥
“જ્ઞાન સ્વરૂપ સુધા(અમૃત) સમુદ્ર સ્વરૂપ પરબ્રહ્મ(મોક્ષ-પરમાત્મતત્ત્વ)માં જેઓ મગ્ન છે, તેમના માટે વિષયારમાંનો સચ્ચાર, હોલાહલ-વિષની
१६
| SR No. | 006013 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 156 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |