Page Text
________________
अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणे द्वितीयं मग्नताष्टकम् ।
આ પૂર્વે આત્માની પૂર્ણતાના સ્વરૂપનું વર્ણન કર્યું. સાથે સાથે તેને પામવાના ઉપાયનું પણ સામાન્યથી નિરૂપણ કર્યું. પરન્તુ જ્યાં સુધી આત્મા સ્વગુણોમાં મગ્ન ન બને ત્યાં સુધી આત્માને પૂર્ણતાની પ્રાપ્તિ નહિ થાય. તેથી હવે ‘મગ્નતા' નું સ્વરૂપ વર્ણવાય છે.
प्रत्याहृत्येन्द्रियव्यूहं समाधाय मनो निजम् । दधच्चिन्मात्रविश्रान्तिर्मग्न इत्यभिधीयते ॥ २ - १॥
‘‘ઇન્દ્રિયોના સમુદાયને વિષયોથી નિવૃત્ત કરીને અને પોતાના મનને સમાધિયુક્ત કરીને જ્ઞાનમાત્રમાં વિશ્રાન્તિને ધારણ કરનાર આત્માને ‘મગ્ન’ કહેવાય છે.’ સામાન્યથી મગ્નતાનો અર્થ આપણે જાણીએ છીએ. પોતાને જે ઇષ્ટ છે, તેને છોડીને બીજે ચિત્ત જાય નહિ અને માત્ર ઇષ્ટ વિષયમાં જ જેનું ચિત્ત લાગી રહે છે, તે વિષયમાં તેને મગ્ન કહેવાય છે. આવી મગ્નતાની વાત લગભગ દરેક સ્થાને પ્રસિદ્ધ છે. પરન્તુ એવી મગ્નતાની અહીં વાત નથી. આત્માના ગુણ સ્વરૂપ માત્ર જ્ઞાનમાં જ જેમનું મન વિશ્રાન્ત છે, તેમને અહીં મગ્ન તરીકે વર્ણવ્યા છે. એ મગ્નતાને પામવા માટે ઇન્દ્રિયોનો પ્રત્યાહાર કરવો જોઈએ અને મનની સમાધિ પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ.
યોગનાં આઠ અંગોમાં ‘પ્રત્યાહાર’ પાંચમું અડ્ગ છે. આઠ યોગની દૃષ્ટિઓમાં પાંચમી સ્થિરાદષ્ટિ છે. એ દૃષ્ટિમાં પ્રત્યાહારની પ્રાપ્તિ થતી હોય છે. યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચયમાં પ્રત્યાહારનું વર્ણન કરતાં ફરમાવ્યું છે કે “સ્વવિષયાસપ્રયોને સ્વચિત્તસ્વરૂપાનુજારી ચેન્દ્રિયાનાં પ્રત્યાહાર:’’ - પોતાના વિષયને ગ્રહણ કરવાના અભાવમાં પોતાના ચિત્તના સ્વરૂપનું અનુકરણ કરનારો, ઇન્દ્રિયોનો પ્રત્યાહાર છે. સ્થિરાદષ્ટિમાં યોગીને વિષયોની વરસતાનું જ્ઞાન હોવાથી તે ઇન્દ્રિયોને વિષયગ્રહણમાં પ્રવર્તાવતા નથી. તેથી વિષયોમાં ઇન્દ્રિયોની પ્રવૃત્તિ થતી ન હોવાથી ઇન્દ્રિયો પોતાના ચિત્તને જ અનુસરે છે. આમ પણ ઇન્દ્રિયો પોતાના ચિત્તનું જ અનુકરણ કરતી હતી. યોગના ચોથા અલ્ગરૂપે પ્રાણાયામની પ્રાપ્તિ થવાથી યોગીનું
૧૫
| SR No. | 006013 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 156 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |