________________
अविद्यातिमिरध्वंसे, दृशा विद्याञ्जनस्पृशा ।
पश्यन्ति परमात्मानमात्मन्येव हि योगिनः ॥ १४-८ ॥
આ પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ ‘‘અવિદ્યાસ્વરૂપ અન્ધકારનો ધ્વંસ થયે છતે, વિદ્યાસ્વરૂપ અંજનના સ્પર્શવાળી દૃષ્ટિથી પોતાના આત્મામાં જ યોગીજનો પરમાત્માને જુએ છે.” – આશય સ્પષ્ટ છે કે અન્ધકારને લીધે જેમ વિદ્યમાન વસ્તુને પણ જોઈ શકાતી નથી, તેમ ચેતન અને અચેતનમાં ભેદ હોવા છતાં અવિદ્યાને લીધે તે ભેદ જોઈ શકાતો નથી. તેથી અવિદ્યાને અહીં અન્ધકાર તરીકે વર્ણવી છે. અન્ધકારનો ધ્વંસ થયા પછી પણ જો દૃષ્ટિ નિર્મળ ન હોય તો સ્પષ્ટ દેખાતું નથી. તેથી ચક્ષુમાં અંજન આંજવાનું આવશ્યક બને છે. અહીં પણ અવિદ્યાસ્વરૂપ અન્ધકારનો નાશ થયા પછી યોગીજનોને વિદ્યાસ્વરૂપ અંજનનો ઉપયોગ કરવો પડે છે. એ અંજનના સ્પર્શથી દૃષ્ટિ નિર્મળ બને છે. આવી નિર્મળદષ્ટિવાળા યોગીઓ પોતાના આત્મામાં જ પરમાત્મતત્ત્વને જુએ છે.
મિથ્યાત્વગુણસ્થાનકે મિથ્યાજ્ઞાની બાહ્યાત્માસ્વરૂપ છે. ચોથા ગુણસ્થાનકથી માંડીને બારમા ગુણસ્થાનકે રહેલા આત્માઓ ‘અન્તરાત્મા’ છે અને ત્યાર પછી તેરમા–ચૌદમા ગુણસ્થાનકે રહેલા શ્રી કેવલીભગવન્તો પરમાત્મા છે. વિદ્યાના અચિન્ત્ય સામર્થ્યથી યોગીજનોને પોતાના આત્માનું એ પરમાત્મસ્વરૂપ દેખાય છે. કર્મથી આચ્છાદિત હોવા છતાં કર્મના લેશથી પણ અનનુવિદ્ધ એવા પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપને તેઓ જ્ઞાનમાત્ર પરિણામથી સારી રીતે જુએ છે. અન્તે આ વિદ્યાષ્ટકના પરિશીલનથી આપણા આત્માના પરમાત્મસ્વરૂપને જોવા માટે પ્રયત્નશીલ બની રહીએ એ જ એકની એક સદા માટેની શુભાભિલાષા.
॥ इति श्रीज्ञानसारप्रकरणे चतुर्दशं विद्याष्टकम् ॥
૧૩૫
