Page Text
________________
1
પરિણમે છે અને પટાદિ સ્વરૂપે પરિણમતી નથી તેથી ઘટનું કારણ માટી છે અને માટીનું કાર્ય ઘટ વગેરે છે. પરન્તુ ઘટાદિનું કારણ તન્તુ વગેરે નથી અને તન્તુ વગેરેનું કાર્ય ઘટાદિ નથી. તેમ અહીં જ્ઞાનાદિનો કર્તા આત્મા છે અને આત્માનું કાર્ય જ્ઞાનાદિ છે. જ્ઞાનાદિ સ્વગુણોને છોડીને પુદ્ગલાદિ દ્રવ્યોના ગુણોનો (રૂપાદિનો) કર્તા, આત્માને માનવામાં આવે તો તે પુદ્ગલાદિસ્વરૂપે પરિણમે અને તેથી તેમાં અચેતનતાદિને માનવાનો પ્રસંગ આવે. આથી સમજી શકાશે કે આત્મા સ્વભાવોનો જ કર્તા વગેરે છે. પરન્તુ પરભાવોનો તે ર્તા વગેરે નથી.
આવી જ રીતે આત્મા કર્માદિ કારક સ્વરૂપે પણ છે. કારણ કે પરપદાર્થોને કર્માદિ સ્વરૂપે આત્મા ગ્રહણ કરે તો તે તે સ્વરૂપમાં આત્માનું પરિણમન થાય, જે ઈષ્ટ નથી. સ્વભાવનું પરિવર્તન કારણસહસ્રથી પણ શક્ય નહિ બને. સ્વભાવોની અપેક્ષાએ જ આત્મામાં કર્મત્વ કરણત્વ વગેરે ભાવો ઘટે છે. પરભાવોની અપેક્ષાએ તેમાં જણાવાતા તે તે ભાવો વાસ્તવિક નથી, વૈભાવિક છે.(ઔપાધિક છે.) વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ તે પ્રમાણે જણાવાય છે. નિશ્ચયથી તો આત્મા સ્વભાવોનો જ કર્તા વગેરે છે. કોઈ પણ દ્રવ્ય સ્વસ્વભાવોનું જ કારણ બને, અન્યથા કાર્યકારણભાવની વ્યવસ્થા નહિ રહે. નિમિત્ત ગમે તે બને પરન્તુ ઉપાદાન(પરિણામી કારણ) સ્વદ્રવ્ય જ બને, પરદ્રવ્ય ન બને. ચેતન એવો આત્મા જડ એવાં પુદ્ગલાદિદ્રવ્યોનો કર્તા વગેરે ન જ બને, એ સ્પષ્ટ છે.
આ આશયથી અહીં જણાવ્યું છે કે આત્મામાં જ આત્મા વડે શુદ્ધ આત્માને (અધિકરણ, કરણ અને કર્મ સ્વરૂપ આત્મા જ અહીં જણાવ્યો છે.) જે આત્મા (કર્તા) જાણે છે તે જાણવાની પ્રવૃત્તિ જ અહીં મુનિની રત્નત્રયીની આરાધનાને વિશે આચારની સાથે જ્ઞાનદર્શનની એકતા છે. આ આત્મા ચેતન જીવ સ્વરૂપ કર્તા છે. જ્ઞાન અને વીર્ય તેનું સ્વરૂપ છે, જે આત્માથી અભિન્ન છે. આ આત્મસ્વરૂપ જ્ઞાનવીર્ય જાણવા માટેનું કરણ (અસાધારણ કારણ) છે. અસ્તિત્વ વસ્તુત્વ દ્રવ્યત્વ સત્ત્વ અને પ્રમેયત્વ વગેરે અનન્તધર્મથી યુક્ત અને કાર્યરૂપને પ્રાપ્ત કરેલા આત્માને . શુદ્ધ સ્વરૂપે આત્મા જાણે છે. અર્થાર્ આત્મા જ આત્માને જાણે છે અને તે પણ અનન્તગુણપર્યાયના આધારભૂત આત્માને વિશે જાણે છે.
કહેવાનો આશય એ છે કે પૂ. મુનિભગવન્તો નિઃસ્પૃહ હોવાથી જ તેઓશ્રી શરીરાદિ પરદ્રવ્યોને કે તેના ધર્મોનો વિચાર કરતા નથી. ‘‘આત્મા અને તેના ગુણોને
૧૨૦
| SR No. | 006013 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 156 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |