Page Text
________________
હતા. એ ભાવનાજ્ઞાનનો પ્રભાવ હતો. શ્રી આચારાંગાદિ સૂત્રમાં આ વિષયમાં જણાવ્યું છે કે - “જ્ઞાની આત્મા ક્રોધાદિ કષાયોનો ત્યાગ કરી સંસારનો અન્ત કરનાર છે અને બાલ જીવો વિષયાદિને પરવશ બની ચાર ગતિમાં ભટકે છે.' .. આ રીતે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ લિપ્તતાના જ્ઞાનના પ્રતિઘાત માટે જો જ્ઞાનીને પણ ક્રિયા ઉપયોગી છે, તો ક્રિયાને લઈને કર્મબન્ધ તો થવાનો છે. તેથી જ્ઞાની નિર્લેપ કઈ રીતે રહે? – આ શકાનું સમાધાન નયની વિવક્ષાથી કરાય છે :
अलिप्तो निश्चयेनात्मा, लिप्तश्च व्यवहारतः । शुध्यत्यलिप्तया ज्ञानी, क्रियावान् लिप्तया दृशा ॥११-६॥
શ્વત્થામાં “નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ આત્મા કર્મથી અલિપ્ત છે અને વ્યવહારનયથી આત્મા કર્મથી લેપાયેલો છે. જ્ઞાની અલિપ્તતાની દષ્ટિવડે શુદ્ધ થાય છે અને ક્રિયાવાન લિપ્તતાની દષ્ટિ વડે શુદ્ધ થાય છે.' - આ પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ આત્મા ચેતન છે અને કર્મ જડ છે: એ બન્નેનો ક્ષીરનીરન્યાયે સંશ્લેષ થવા છતાં તાદાત્મભાવ થતો નથી. અર્થાદ્ જડ ચેતન થતું નથી અને ચેતન જડ થતો નથી. આથી નિશ્ચયનયની દષ્ટિએ આત્માને કર્મબન્ધ થતો જ નથી.
વ્યવહારનયની દષ્ટિએ આત્માને અનાદિકાળથી કર્મના સંશ્લેષના કારણે કર્મનો બન્ધ થતો જ આવ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં જ્ઞાની આત્માઓ અને ક્રિયાવાન આત્માઓ જે રીતે પોતાના આત્માને શુદ્ધ બનાવે છે, તે શ્લોકના ત્રીજા અને ચોથા પદથી જણાવ્યું છે. એનો આશય એ છે કે – “આત્મા શુદ્ધ છે, પરમજ્ઞાનમય છે, કર્માદિ પુદ્ગલભાવોનો કર્તા નથી અને નિર્લેપ છે...' ઈત્યાદિ પ્રકારે જેમને આત્માની અલિપ્તદષ્ટિ પ્રાપ્ત થઈ છે, તેવા જ્ઞાનીભગવન્તો તે અલિપ્ત દષ્ટિ વડે જ શુદ્ધ થાય છે. અર્થાત્ કર્મથી રહિત થાય છે. આ વાત વાસ્તવિક દષ્ટિને લઈને છે. માયારહિતપણે જેઓ વ્યવહારમાં પણ વર્તતા હોય તેમને આશ્રયીને છે. જેથી વિષયાદિને ભોગવતાં હોય અને પ્રતિકૂળતામાં આકુળ-વ્યાકુળ થતા હોય તેવા આત્માઓની અલિપ્તતાની આ વાત નથી. જેમને પુલમાત્ર અડતું ન હોય એવા જ્ઞાનીની અલિપ્તતાની દષ્ટિ ખરેખર જ તે આત્માને શુદ્ધ બનાવે છે. પરન્તુ આવી તાત્ત્વિક અલિપ્તતાની દૃષ્ટિ જેમને પ્રાપ્ત થઈ નથી, એવા આત્માઓને પોતાનો આત્મા કર્માદિથી લેપાયેલો છે - એમ જ લાગતું હોય છે. તેથી તેમની દષ્ટિ આત્માની લિપ્તતાની જ હોય છે. આ આત્માઓને ચોક્કસપણે ખ્યાલમાં હોય છે કે મિથ્યાત્વ કે અવિરતિ વગેરેની ક્રિયાના
(૧૦)
| SR No. | 006013 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 156 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |