________________
૧૮૮
આત્મ-બલિદાન પણ મારા બાપનાં મા ગુજરી ગયાં, ખરું?” જે સને પૂછયું.
“ના રે ના! રોજ સવારે દેવળમાં પ્રાર્થના કરવા આવે છે, ને!” બુઢ્ઢો ગણગણ્યો; એવાં પુરાણાં પાપિયાને ઝટ મત આવતું હશે?”
“પણ તેમના ઘલકામાં તે બીજું કોઈક રહેતું હોય એમ લાગે છે?” જેસને પૂછયું.
હા, એ તે ખરી વાત છે; કારણકે એ બુઠ્ઠીથી હવે કશું કામકાજ થઈ શકે તેમ નથી, એટલે નવા ગવર્નર જ તેને પોષે છે. પણ તારા બાપુની કશી ભાળ તને મળી ખરી?” બુઢ્ઢાએ ખભે ઉલાળીને એ પ્રશ્નનો જવાબ પોતે જ આપી દીધું – નહીં જ મળી
હોય!
ખાઈને, જરા સાંસત થઈ, જેસન તરત બહાર ફરવા નીકળ્યો. રાત પડી ગઈ હતી, છતાં શહેરમાં હજુ કામકાજની – ધંધારોજગારની ધમાલ જેવું લાગતું હતું. ખરેખર, પહેલાંનાં આળસ અને પ્રમાદ કયાંય દેખાતાં ન હતાં. જાણે આખું શહેર દી નિદ્રામાંથી હમણાં જ જાગ્યું
હોય!
લોકોની નજર ટાળી, તે પુલ તરફ વળ્યો. બિશપનું શાંત મકાન તે તરફ આવ્યું હતું. ત્યાંથી આગળ તે લૅટિન સ્કૂલ અને જેલ તરફ વળ્યો. સ્કૂલમાં છોકરાઓને ડ્રીલ શીખવતા હતા. તેણે આસપાસ ઊભેલી જુવાન છોકરીઓને પૂછયું, “આ શું ચાલે છે?”
“નવા ગવર્નરે પલટણ ઊભી કરી છે. એક છોકરીએ જવાબ આપ્યો.
નવ ગવર્નર ! બધે જ નવા ગવર્નરનું નામ હતું – “તેણે આ કરવા માંડ્યું છે અને “તે કરાવવા માંડયું છે!' લોકોના આખા જીવનમાં જાણે તે વ્યાપી રહ્યો હતો અને તેમને પ્રવૃત્તિ કરવા - પરિશ્રમ કરવા જાણે ગોદાવી રહ્યો હતો.
