________________
બાબા મુકતાનંદ પરમહંસ કે આશ્રય માગતા નહીં. અચાનક વ્રતને કારણે ઘણી વાર તેમને ભૂખ્યા રહેવું પડતું. જે વસ્તુ તેમની આગળ ધરવામાં આવતી તેનો જ તેઓ સ્વીકાર કરતા. કમરે વીંટાળેલા એક કપડાભર તેઓ ઘણી વાર શિયાળાની કડકડતી ઠંડીના દિવસો પસાર કરતા. આવી ઠંડીમાં કેટલીક વાર તેઓ કબર પર ઢાંકેલી ચાદર કાઢીને તે ઓઢીને રાત્રે સૂઈ જતા અને સવારે તે ચાદર પાછી કબર ઉપર ઓઢાડી દેતા. લગભગ નગ્ન શરીરે તેઓ કડકડતી ઠંડીવાળો શિયાળો, ધોમધખતો ઉનાળો કે દેમાર વર્ષાવાળી વર્ષાઋતુ પસાર કરતા. આ બધાંને કારણે તેઓ મલેરિયાના તાવ તથા મરડાથી પટકાઈ પડ્યા.
આવી અનેકવિધ મુશ્કેલીઓ છતાં સ્વામીનો અશાંત આત્મા એટલો દઢ હતો કે તેમણે ભારતનું ત્રણ વાર પરિભ્રમણ કર્યું. કેટલીક વખત મુશ્કેલીમાં તેમને ગેબી મદદ મળતી. હિમાલયમાં ફરતાં એક વખત તેઓ ખોટે રસ્તે ચડી ગયા. થોડ ગયા એટલે એક કાળો કૂતરો રસ્તાની વચ્ચે આવી સ્વામી સામે ભસવા લાગ્યો અને આગળ વધતાં રોકવા લાગ્યો. છેવટે સ્વામીને પાછા ફરવું પડ્યું. રસ્તામાં એમને બે સાધુઓ મળ્યા. આ બનાવની એમને જાણ કરતાં એ સાધુઓએ કહ્યું કે સ્વામી જે રસ્તે જતા હતા તે તિબેટ તરફ જતો ખૂબ જોખમી રસ્તો હતો.
સ્વામીજીને મહારાષ્ટ્ર માટે અનેરું આકર્ષણ હતું. તેઓ મરાઠી ભાષા શીખ્યા. નાસિક જિલ્લાના યેવલા શહેરને તેમણે પોતાનું મુખ્ય સ્થાન બનાવ્યું. ત્યાંથી તેઓ અવારનવાર ભારતભરના જુદા જુદા પ્રદેશોમાં પરિભ્રમણ કરતા. તેઓ કોઈ પણ સ્થળે ઝાઝું રોકાતા નહીં. યેવલામાં તેમની પાછળ એક ભક્તસમુદાય
