________________
પપ.
પોંડિચેરી આગમન અને નિવાસ આવતો પરંતુ તે ક્રમિક વિકાસનું રૂપ લે છે.
શરૂમાં બધે જ પહેલાં જડતત્ત્વ પ્રગટ થાય છે. તે પછી વનસ્પતિસૃષ્ટિ તેમાંથી વિકસે છે. ત્યાર પછી પશુપક્ષીને વિસ્તાર થાય છે. અને તે પછી આવે છે મનુષ્ય. આમ ભૌતિક પદાર્થમાંથી જીવનશક્તિ અને જીવનમાંથી મનશકિત કુરે છે. શું મનનો વિકાસ એટલે વિકાસક્રમની પૂર્ણતા? મનવાળો માનવ તો હજી બહુ અધૂરો છે. તે પ્રકૃતિનું ઉત્તમ રૂપ કેમ કરીને હોઈ શકે? શું મનની શક્તિથી ઉપર વિકાસની કોઈ શક્યતા નથી ? શ્રી અરવિંદનું દર્શન સમજાવે છે કે મનથી ઉપર, મનથી ચડતી બીજી ઘણી શક્તિઓ આવી રહેલી છે જેમાંથી કોઈક કોઈકને
ક્યારેક ક્યારેક મનુષ્યને અનુભવ થાય છે. આ શક્તિઓ તે પ્રેરણાશક્તિ છે અને સહજ જ્ઞાન(intuition)ની શક્તિ છે. પરંતુ તેના તો ચમકારા જ અનુભવાય છે. તે વિશેષરૂપે સ્થાયી થઈ શકે અને મનુષ્યમાં તેવી શક્તિઓ ખીલવી શકાય ખરી ? શ્રી અરવિંદનું દર્શન કહે છે કે હા. આ શકિતઓ અને તેથી પણ ઉપર આવી રહેલ અધિમનસ અને અતિમનસ શક્તિનો પણ મનુષ્યમાં વિકાસ થઈ શકે અને અપૂર્ણ મનુષ્ય અને મનુષ્યજાતિ એક માનવેતર જાતિમાં પોતાનું રૂપાંતર કરી શકે. આ રૂપાંતર સિદ્ધ કરી આપનાર મૌલિક શક્તિને તેઓ “અતિમનસ' યાને supermind' કહે છે. એ શક્તિનું કાર્ય અહીં સિદ્ધ થતાં, પૃથ્વી પર અત્યારે જે તદ્દન વિરોધાભાસી માનવજીવન અનુભવાય છે તેને સ્થાને પૂર્ણ જ્ઞાન, પૂર્ણ સંવાદિતા અને પૂર્ણ પ્રેમનો અનુભવ થઈ શકે.
પરંતુ આપણું શંકાશીલ માનવમન ફરી ફરીને પ્રશ્ન ઉઠાવે જ કે શું આ બની શકે ખરું ?
