________________
૫૦
મહર્ષિ અરવિંદ લઈને પોંડિચેરી દેશવટે રહેનાર દેશભક્તોને ફ્રેન્ચ સરકાર આશ્રય નહીં આપે એવી ખબર આવી. કવિ સુબ્રહ્મણ્યમ ભારતી, શ્રીનિવાસાચારી, શ્રી અરવિંદ વગેરેને માટે આ સ્થિતિ કટોકટીની હતી. ભારતી ખૂબ જ અકળાઈ ઉશ્કેરાઈ પણ ગયા હતા. એક દિવસ આવીને શ્રી અરવિંદને એમણે પૂછ્યું: ‘‘તમે હિંદની બહાર જવાનું પસંદ કરો છો કે નહીં ? તમારો એ વિશે શું અભિપ્રાય છે ?''
શ્રી અરવિંદ એમની તરફ પીઠ ફેરવીને થોડી મિનિટ તદ્દન શાંત બેસી રહ્યા, પછી એમના તરફ ફરીને કહ્યું: ‘‘મિ. ભારતી! હું પોંડિચેરીથી એક ઇંચ પણ ખસવાનો નથી. હું જાણું છું મને કશી અડચણ થશે નહીં. તમારે જે કરવું હોય તે તમે જાણો.'' ખૂબ દઢતાપૂર્વક ઉચ્ચારાયેલા આ શબ્દો સાંભળી ભારતી ત્યાંથી ખસી ગયા.
રહેવા માટે બદલાતાં રહેતાં મકાન, કપરી આર્થિક તંગી, સી.આઈ.ડી.ના માણસોની સતત સતામણ અને ત્રાસ, હિંદમાંથી રાષ્ટ્રને દોરવણી આપવા માટે પુનઃ પધારવા અનેક લોભામણાં નિમંત્રણો, ફ્રેન્ચ સરકાર પર અંગ્રેજ સરકારનું દબાણ અને વિસ્ફોટક પરિસ્થિતિની શક્યતા; આમ આ અને એવા બીજા તમામ બાહ્ય સંજોગોના ઉપરાછાપરી અને કદીક એકસામટા ભયંકર હુમલાઓની સામે પોતાના નિર્ધારમાં શ્રી અરવિંદ એક તસુ પણ વિચલિત નહીં થયા એ કાંઈ નાનીસૂની વાત ન હતી. Time spirit કાળપુરુષે મોકલી આપેલ તમામ કપરી કસોટીઓમાં તેઓ એક યોદ્ધાની જેમ અણનમ અને નીડર ઊભા રહ્યા. એટલું જ નહીં પણ આ તમામ સમય દરમિયાન તેમની સાધનાને ઊની આંચ પણ ન આવી અને તેઓ
