________________
૩૮
મહર્ષિ અરવિંટે કહેવાની મને આજ્ઞા નથી. માત્ર એટલું કહી શકું કે દિનપ્રતિદિન, પ્રભુ મને પોતાનાં અદ્દભુત રહસ્યો બતાવવા લાગ્યા. હિંદુ ધર્મનાં ગહન સત્યોનો એ મને સાક્ષાત્કાર કરાવવા લાગ્યા. પ્રભુ તરફ હું વળ્યો ત્યારે મારામાં જીવંત શ્રદ્ધા ન હતી. ત્યારે મારો આત્મા અજ્ઞેયવાદી હતો, નાસ્તિક હતો, સંશયાત્મા હતો. ઈશ્વર જેવું કાંઈક ખરેખર છે એ વિશે મને ખાતરી ન હતી. પરંતુ આ એકાંતવાસ તો પ્રભુ સાથેનો જીવંત સહવાસ બની રહ્યો. મને કહેવામાં આવ્યું કે તું અહીંથી બહાર જાય ત્યારે તારા દેશને હંમેશાં આ સંદેશ આપતો રહેજે. તું કહેજે કે ભારતની પ્રજાનું જે ઉત્થાન થવા માંડ્યું છે તે સનાતન ધર્મને અર્થે છે, નહીં કે માત્ર પોતાને અર્થે. હું હિંદની પ્રજાને સ્વતંત્રતા આપું છું તે પણ જગતની સેવા માટે જ છે. હિંદનો ઉદય થશે એમ જ્યારે કહેવામાં આવે છે ત્યારે તેનો અર્થ એ છે કે સનાતન ધર્મ મહાન થશે. હિંદનો વિકાસ, વિસ્તાર થશે એમ કહેવામાં આવે છે એનો અર્થ એ છે કે જગતમાં સનાતન ધર્મનો વિકાસ-વિસ્તાર થશે. એ ધર્મને ખાતર અને એ ધર્મ વડે જ ભારત જીવી રહ્યો છે. એ ધર્મને મહાન બનાવવો એટલે દેશને મહાન બનાવવો. મેં તને દર્શાવ્યું છે કે હું સર્વત્ર છે. સર્વ મનુષ્યો અને સર્વ પદાર્થમાં છું.''
શ્રી અરવિંદનો આ બીજો વિશિષ્ટ સાક્ષાત્કાર હતો. લેલે સાથેના ધ્યાનમાં જે નીરવ બ્રહ્મનો તેમને પ્રથમ સાક્ષાત્કાર થયો હતો તેની જગ્યા એણે લીધી. આ બીજો સાક્ષાત્કાર તે વિશ્વરૂપ . ચેતનાનો. સર્વ પ્રાણી અને પદાર્થમાં પરમાત્માનો વાસ છે એ
