________________
મહર્ષિ અરવિદ
ઈ. સ. ૧૯૦૨થી ૧૯૦૬ સુખીનું તેમનું વડોદરા નિવાસ દરમિયાન શેષ જીવન દેશદાઝથી વધુ ને વધુ ઘેરું બનતું જોઈ શકાય છે. તેઓ વખતોવખત કલકત્તા જાય છે. ગુપ્ત મંડળોને સલાહસૂચન આપતા રહે છે. કોંગ્રેસના મવાળ પક્ષની સામે તેમનાં તાતાં તીર છોડતા રહે છે. તો વળી વડોદરામાં પોતાના વિદ્યાર્થીઓમાં ખૂબ માનીતા પ્રોફેસર પણ તેઓ બની ચૂક્યા છે. આ ગાળામાં વડોદરામાં તેમના જીવનને આધ્યાત્મિક ઝોક આપતી અનુભૂતિઓ પણ તેમને મળી આવી.
શ્રી અરવિંદ એક વખત ઘોડાગાડીમાં કમાટીબાગના બાજુના રસ્તેથી પસાર થતા હતા ને એકદમ અકસ્માતમાં સંડોવાઈ જવાનો સંજોગ ઊભો થયો. આ અકસ્માતને અટકાવવા જતાં શ્રી અરવિન્દે પોતાની અંદરથી કોઈ દિવ્ય પુરુષ પ્રગટ થતો અનુભવ્યો. અને આખી પરિસ્થિતિને તેણે સહજમાં કાબૂમાં લઈ લીધી. શરીરથી ભિન્ન એવી એક મૌલિક ચેતનાનો, સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વનો આ એક અત્યંત સીધો અને સક્રિય અનુભવ હતો.
બીજો પ્રસંગ કાશ્મીરમાં બને છે. મહારાજા સાથે તેઓ કાશ્મીરને પ્રવાસે ગયા હતા. એક વખત ફરતાં ફરતાં તેઓ એકલા તખ્ત – ઇ – સુલેમાન નામની અને જેને હિંદુઓ શંકરાચાર્યની ટેકરી કહે છે તે પર જઈ પહોંચ્યા. વગર પ્રયત્ને અણધાર્યો તેમને ત્યાં, ‘શૂન્ય' તત્ત્વનો સાક્ષાત્કાર થયો. નિર્ગુણ બ્રહ્મની પરમ વાસ્તવિકતા સાથે તેઓ તદ્રુપ થઈ રહ્યા.
આ અનુભૂતિનું જ જાણે એક બીજું પૂરક પાસું ન હોય તેવો એક પ્રસંગ પણ બની આવે છે. નર્મદાકિનારે ચાણોદ પાસે ગંગનાથના ઓવારે બ્રહ્માનંદ સ્વામીનો આશ્રમ આવેલો હતો. સ્વામીજી વિશે અનેક લોકવાયકાઓ જોડાયેલી હતી. વડોદરાથી
૨૬
