________________
- ૧૩
ભારતમાં આગમન તેમને તાત્કાલિક દાખલ કરી દેવા પણ સુયોગ્ય નહીં હશે. જે સ્થિતિ બંગાળની હતી તેવી જ વત્તેઓછે અંશે સમગ્ર બ્રિટિશ હિંદની હતી. તેના બીજા ભાગોમાં ચિનગારીઓ ફેલાવા લાગી હતી. જ્યારે દેશી રજવાડાં આમાંથી મુક્ત હતાં.
શ્રી અરવિદે એ પછી જે કાર્ય કરવાનું હતું તેની બે અપ્રગટ મુખ્ય ધારાઓ હતી. (૧) સ્વતંત્રતાના સંઘર્ષ માટે ભારતની પ્રજાને જાગ્રત કરી
તેનામાં નવશકિતનો સંચાર કરી શકે તેવા નેતા તરીકે
બહાર આવવું. (૨) સમગ્ર માનવજાતને તેની અધોમુખી પ્રકૃતિની
પરતંત્રતામાંથી પૂર્ણપણે મુક્ત કરે એવી પરા ચેતનાને, સત્ય ચેતનાને અવતારિત કરવી. આ બંને કાર્યને તેની સિદ્ધિને પંથે લઈ જઈ શકાય તેની તૈયારી માટે યોગ્ય ભૂમિ અને અનુકૂળ સમયખંડ બ્રિટિશ હિંદની ધરા પૂરાં પાડી શકે તેમ ન હતી. બંગાળ તો તેમની માતૃભૂમિ હતી. ત્યાં તો તેમને નક્કર કાર્ય શરૂ કરવા માટે જ્યારે પણ સુગમતા જોઈએ ત્યારે મળી રહે એમ હતું. તે સમયે તો પશ્ચિમ ભારતમાં વાતાવરણ ઊભું કરવા માટે ગુજરાત, સિંધ અને મહારાષ્ટ્ર મળી એક મોટો મુંબઈ પ્રાંત હતો અને વડોદરા તેની મધ્યમાં હતું. આમ, શ્રીમંત સયાજીરાવ ગાયકવાડના રાજ્યની રાજધાની જ તેમના કાર્યની શરૂઆત માટે એક આદર્શ સ્થળ બની શકે તેમ હોઈ તે અચિંત્ય તત્તે શ્રી અરવિંદને હળવાશથી વડોદરામાં મૂકી દીધા.
