________________
બાળપણ અને ઇંગ્લેંડનિવાસ
ક્રાંતિનો એક જલતી મશાલ જેવો ભડવીર સુકાની મળી આવ્યો. શ્રી અરવિંદનું (૧) ધર્માંતરમાંથી ઊગરવું (૨) ભૌતિકતાપરાયણ પાશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિના આક્રમણ સામે અક્ષોભ ટકી રહેવું અને (૩) આઈ.સી.એસ.ની ભૂતલ પર સ્વર્ગના દેવની હારમાં બેસાડતી ઉચ્ચ સનદી નોકરીને ઠુકરાવવું આ ત્રણેય બનાવોને માત્ર ‘અકસ્માત’ કહી ઉડાવી દેવાની કંગાલ ભૂલમાં આપણે નથી પડવું.
—
એમણે જ પોતાના અનુભવની આછીપાતળી રેખા દોરી છે તેના સંદર્ભમાં તેને સમજવાનો પ્રયત્ન કરી શકાય. ‘‘ઇંગ્લેંડ જતાં. પૂર્વે દાર્જિલિંગનું એક સ્વપ્ન મને યાદ રહી ગયું છે:
‘‘એક દિવસ હું સૂતો હતો ત્યારે ગાઢ અંધકાર મારા તરફ ધસી આવતો જોયો. એ અંધકારે આવીને મારામાં પ્રવેશ કર્યો. અને જાણે મારી ચારે બાજુ અને સઘળે ફરી વળ્યો.''
-
તેઓ કહે છે કે ત્યાર પછી વર્ષો સુધી ઇંગ્લેંડમાં રહ્યા તે વર્ષો દરમિયાન પણ - આજુબાજુ એ તમસની હાજરી તેમને લાગતી રહેલી. પરંતુ અજાયબીની વાત એ છે કે ૧૮૯૩ના ફેબ્રુઆરી મહિનામાં એમની સ્ટીમર ઍપોલો બંદરે નાંગરી અને એમણે ભારતભૂમિ પર પ્રથમ વાર પગ મૂક્યો ત્યારે એ તમસ હટી ગયું. ‘‘એક વિશાળ શાંતિ મારા પર ઊતરી આવી અને તે મને ચારે કોરથી વીંટળાઈ વળી.'' તેઓ કહે છે કે આ એક એવી સઘન આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ હતી કે તે ત્યાર બાદ મહિનાઓ સુધી તેમનામાં એકધારી સુસ્થિર ટકી રહી હતી.
આ ઇંગ્લેંડમાં જતાં પહેલાંનો ‘અંધકાર' શો? અને ભારતભૂમિ પર પ્રથમ ડગ ભરતાં આ ‘તમસ’નું હટી જવું એ
