________________
શ્રી રમણ મહર્ષિ ઓળખનું ખેતર આમ ખેડાઈ તૈયાર થવા લાગ્યું. ત્યાં જ ૧૮૯૬ના જુલાઈ માસના મધ્યમાં એક દિવસે સીડી ઉપરના એક નાનકડા ઓરડામાં સ્વસ્થતાપૂર્વક બેઠાં બેઠાં જ કોણ જાણે ક્યાંથી તેમના મનમાં મરણનો મોટો ભય જભ્યો ! શીઘપ્રાપ્ત એ મરણાનુભવ કાલ્પનિક ઉપરછલ્લો જ નહીં, એમને તો એ સો ટકા સાચો જણાયો. પણ એનાથી એ ક્ષુબ્ધ ન થયા. કોઈને એ વાતનો ઈશારો આપ્યા વગર એ સ્વયંપ્રાપ્ત મોતનું વીરોચિત સ્વાગત-નિરીક્ષણ -પરીક્ષણ કર્યું. પોતાને માટે એનું પરિણામ સ્વીકારવાનું સાહસ કર્યું. હાથપગ પસારી, આંખો બંધ કરી, વાણી અને શ્વાસ થંભાવીને તેઓ અંતર્મુખ બની ગયા અને નિશ્ચય કર્યો. “ભલે આવ્યું મોત ! મોત શું છે? કોને એ આવે છે ? મને ? હું કોણ ? શરીર મરે છે. ભલે મરે !'' ભીતર એમને અનુભૂતિ થઈ. “શરીર મરી ગયું છે, હવે સ્મશાનમાં લઈ જઈ એને બાળી નાખશે. એની રાખ થશે, પણ શું હું નાશ પામીશ? શું હું શરીર છું? શરીર મડદું બની ચૂક્યું છે, પણ મૃત્યુથી અસ્પષ્ટ હું હાજરાહજૂર પ્રકાશિત જ છું! તેથી શરીર
હું નથી'. ‘એનાથી જુદો અવિનાશી આત્મા છું. નિત્યશુદ્ધ-બુદ્ધ-મુક્ત સ્વરૂપ આત્મા જ હું પરમાર્થરૂપ છું. શરીર અને જગત વિનાશી છે પણ શરીરથી પર સનાતન પરમ વાસ્તવ
પરમની આ પરખ તેમને સહજાનુભૂતિરૂપ થઈ. હસ્તામલકવત્ અનાયાસસિદ્ધ અને સ્પષ્ટતર રીતે જ એ થઈ. હવે મૃત્યુભયનો લેશ પણ વિલાઈ ગયો, આવાગમન ટળી ગયું. બસ, આ પછી સ્થળકાળનિરપેક્ષ આ જ્ઞાનજાગરણ